İçindekiler
Giriş...........................................................................................................................1
Birinci bölüm
Azerbaycan hakkında genel bilgiler
1.1. Azerbaycan adı...................................................................................................2
1.2. Azerbaycan arazisi..............................................................................................2
1.3. Azerbaycan’ın sınırları.......................................................................................2
1.4. Azerbaycan nüfusu.............................................................................................3
1.5. Azerbaycan devlet bayrağı.................................................................................3
1.6. Azerbaycan’ın devlet dili...................................................................................3
1.7. Azerbaycan’da para birimi.................................................................................4
1.8. Azerbaycan’ın başkenti......................................................................................4
İkinci bölüm
Azerbaycan’ın idari yapısı. Merkezi yönetim
2.1. Azerbaycan’ın idari yapısı..................................................................................5
2.2. Azerbaycan’ın yönetim şekli. Merkezi yönetim.................................................6
2.3. Azerbaycan’da merkezi yönetimin yapısı..........................................................7
Üçüncü bölüm
Azerbaycan’da merkezi yönetimin taşra teşkilatı. İcra Hakimiyyeti sistemi
3.1. Merkezi yönetimin taşra teşkilatı.......................................................................9
3.2. İcra Hakimiyetlerinin faaliyetini düzenleyen hukuki belge...............................9
3.3. İcra Hakimiyeti başkanının vazifeleri...............................................................10
Dördüncü bölüm
Azerbaycan’da yerel yönetimler. Belediye sistemi
4.1. Azerbaycan’da yerel yönetimler.......................................................................11
4.2. Belediyelerin faaliyyetini düzenleyen hukuki belgeler....................................11
4.3. Belediyelerin yetki ve vazifeleri.......................................................................12
Sonuç.......................................................................................................................14
Kaynakça.................................................................................................................16
Giriş
Azerbaycan, Kafkasya Bölgesi’nin güneydoğusunda 38˚24'-41˚54' kuzey enlemleri ile 44˚46'-50˚50' doğu boylamları arasında yer almaktadır. Azerbaycan’ın doğusunda Hazar Denizi, kuzeyinde Rusya Federasyonu, kuzeybatısında Gürcistan, batısında Ermenistan, güneyinde İran ve güneybatısında Türkiye bulunmaktadır. Ölkenin toplam arazisi 86,600 km2, nüfusu ise 9,2 milyon dolayındadır.
Bugün “Başkanlık Tipi Cumhuriyet” ile yönetilen Azerbaycan idari yapısının il, ilçe, kasaba ve köy şeklinde dağıldığı görülmektedir. Azerbaycan’da il, ilçe, kasaba ve köy olarak yerleşme yerleri mevcuttur. Bunların 4350’sini köy şeklindeki yerleşme yerleri teşkil etmektedir. İdari bölünüş itibariyle 65 ilçeye sahip olan ülkede, 130 tane de kent tipli kasaba (küçük kentler) vardır. Ayrıca Cumhuriyet’e doğrudan bağlanan ve kent adıyla nitelenen 13 kent merkezi bulunmaktadır (ADİK, 1999). Bunlar; Bakü, Gence, Sumgayıt, Mingeçevir, Hankendi, Eli-Bayramlı, Lenkeran, Yevlah, Naftalan, Şeki, Şuşa, Nahçıvan ve Ordubad’tır. Öte yandan, ülkenin idari sisteminde Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti de yer almaktadır. Bu özerk cumhuriyetin başkenti Nahçıvan olup, 6 ilçeye bölünmüştür (Bu ilçe merkezlerinin sayısı, Azerbaycan ilçe merkezleri sayısına dahildir).
Azerbaycan eski tarih ve kültür mirasına sahip laik ve üniter devlet olup, türk ve müslüman çoğunluğuna sahip bir ülkedir. Azerbaycan altı bağımsız türk devletinden biridir.
28 Mayıs – Cumhuriyet Günü 1918 yılında müslüman Doğusunda ilk laik demokratik devlet olan Azerbaycan Halk Cumhuriyetinin yarandığı gündür. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri İttifakının terkibinde müttefik cumhuriyet statüsünde olan Azerbaycan Cumhuriyetinin Ali Sovyeti 30 Ağustos 1991’de “Azerbaycan Cumhuriyetinin bağımsızlığının restorasyonu hakkında” beyanname, 18 Ekim 1991 tarihinde ise “Azerbaycan Cumhuriyetinin devlet bağımsızlığı hakkında” Anayasa Aktı kabul etti. Bu tarih modern Azerbaycan devletinin bağımsızlığının restorasyonu günü kabul ediliyor.
Hazırda Cumhuriyetin 158 ülke ile diplomatik ilişkisi vardır, 38 uluslararası organizasyonun üyesidir. BM Genel Kurulunun 24 Ekim 2011 seçimleri zamanı Azerbaycan 155 oy toplayarak 2012-2014 yılları için BM Güvenlik Konseyinin 10 kalıcı olmayan üyesinden biri seçilmiştir.
Birinci bölüm
Azerbaycan hakkında genel bilgiler
1.1. Azerbaycan adı
Azerbaycan adı konusunda çeşitli görüşler mevcuttur. Azerbaycan adının mecusi diniyle ilgili olarak "od" anlamındaki azer ve "muhafız" anlamındaki baygan kelimelerinden geldiği söylenmektedir. Ancak, bu yer adının etimolojisi yapılırken, burada hakimiyet süren Kasar (Hazar) Türklerinin ismi de gözönünde bulundurulmalıdır.
1.2. Azerbaycan arazisi
Azerbaycan, tarihi ve siyasi sebeplerden dolayı ikiye ayrılmış durumdadır. Başta Aras nehri hudut olmak üzere güneyde kalan kısmı İran içerisinde bulunmaktadır.
1813 yılında Gülistan Antlaşması ve 1828 yılında Türkmençay Antlaşmasının imzalanması ile Azerbaycan bölünmeye mecbur kalmıştır. Bu antlaşmalar Azerbaycan halkının yaşamında trajik bir rol oynamıştır.
Bugünkü Azerbaycan Cumhuriyeti arazisi - 86,6 bin km2’den oluşuyor. Bunun da 20 %-i işgal altında bulunmaktadır.
Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin 1993 yılında kabul edilen 822, 853, 874, 884 sayılı katnamelerinde Azerbaycan Cumhuriyeti’nin arazi bütünlüğünün tanınmasına ve işgal altındaki Azerbaycan topraklarının kayıtsız şartsız serbest bırakılması taleplerine rağmen, Ermenistan Cumhuriyeti bugün de işgalci politikasını sürdürüyor.
1.3. Azerbaycan’ın sınırları
Sınırlarının toplam uzunluğu 3472 kilometredir. Bunun 825 kilometresi su sınırıdır. Güneyden İran’la 765 km, Türkiye ile 15 km (bazı bilgilerde 13 veya 11 km), kuzeyden Rusya ile 391 km, kuzey-batıdan Gürcistan ile 471 km, batıdan Ermenistan ile 1007 km sınırı vardır. Sahil hattının uzunluğu - 713 km.
Ayrıca, Kazakistan, Türkmenistan, Rusya ve İran ile deniz sınırları vardır. Türkmenistan ve Qazaxstanla yüzme araçları vasıtasıyla gidiş-geliş mevcuttur.
1.4. Azərbaycan nüfusu
Temmuz 2011 tarihine olan resmi bilgilere göre Azerbaycanın nüfusu 9,165,000 kişi olmuştur. Nüfusun 53,1 %-ni (4,866,615 kişi) şehir, 46,9 %-ni (4,298,385 kişi) ise köy sakinleri oluşturuyor. Nüfusun 51 %-ni (4,674,150 kişi) kadınlar, 49 %-ni (4,490,850 kişi) erkekler oluşturuyor.
1.5. Azerbaycan devlet bayrağı
Azerbaycan’da üçrenkli devlet bayrağı 1918 yılı Kasım ayının 9’unda Azerbaycan Halk Cumhuriyeti hükümetinin kararı ile kabul edilmiştir. 1920 yılı 28 Nisan Halk Cumhuriyeti sukut ettikten ve Sovyet hakimiyeti kurulduktan sonra Azerbaycan’da bu sancaktan vazgeçilmiştir.
Bu bayrak ikinci kez 1990 yılı 17 Kasım Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Ali Meclis kararı ile yeniden berpa edilmiş ve Muhtar Cumhuriyetin devlet bayrağı olarak kabul edilmiştir. Aynı zamanda Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Ali Meclisi Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Ali Sovyeti önünde üçrenkli bayrağın Azerbaycan’ın resmi devlet sembolü olarak tanınması hakkında talepte bulunmuştur.
1991 Şubat ayının 5-de Azerbaycan Cumhuriyeti Ali Sovyeti Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Ali Meclisi talebini muzakere etmiş ve üçrenkli bayrağın Azerbaycan’ın devlet bayrağı olarak kabul edilmesi hakkında karar vermiştir.
Azerbaycan Cumhuriyeti devlet bayrağı eşit üç yatay bölümden ibarettir. Yukarı bölüm mavi, orta bölüm kırmızı, alt bölüm yeşil renkli. Mavi renk - Azerbaycan halkının Türk kökenli olmasını, kırmızı renk - modern toplum kurmak, demokrasiyi geliştirmek isteğini, yeşil renk - İslam uygarlığına mensupluğunu belirtiyor. Kırmızı renkli bölümün ortasında bayrağın her iki yüzünde beyaz renkli hilal ve sekiz köşeli yıldız bulunur.
1.6. Azerbaycan’ın devlet dili
Azerbaycan Cumhuriyeti nüfusunun günlük iletişim aracı ve resmi devlet dili Azerbaycan dilidir. Azerbaycan dili İran İslam Cumhuriyeti’nde – Güney Azerbaycan’da yaşayan 40 milyonluk Azerbaycanlının da ana dilidir. Rusya’da, Amerika Birleşik Devletleri’nde, Türkiye’de ve Batı Avrupa ülkelerinde birkaç milyon Azeri yaşıyor. Böylece, yeryüzünde şu anda Azerbaycan dilinde konuşan 60 milyondan fazla kişi yaşıyor.
1.7. Azerbaycan’da para birimi
Azerbaycan Cumhuriyeti’nin ulusal para birimi manat 15 Ağustos 1992’de Cumhurbaşkanı Ebulfez Elçibey tarafından dolaşıma bırakılmıştır. 1 Ocak 2006 ülkede yeni manat devreye bırakılmıştır. Bozuk para qepik olarak adlandırılır ve 1 manat 100 qepik’e eşittir.
1.8. Azerbaycan’ın başkenti
Başkent Bakü Abşeron yarımadasının güneyinde, Hazar Denizi’nin kıyısında yer alır, onun arazisi 2200 km2, nüfusu 3 milyona yakındır. Bakü kendisinde 11 idari bölge, 5 şehir tipi kasabayı birleştiriyor.
İkinci bölüm
Azerbaycan’ın idari yapısı. Merkezi yönetim
2.1. Azerbaycan’ın idari yapısı
Azerbaycan Cumhuriyeti il ve ilçelere karşılık gelen “rayon” adı verilen idari bölgelere – yönetim birimlerine ayrılmıştır. Azerbaycan Cumhuriyeti’nin bünyesinde bir muhtar kurum – Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti, 65 rayon, 69 şehir, 13 şehir rayonu, 130 şehir tipli kasaba ve 4350’den fazla köy yerleşim birimi bulunmaktadır. Bakü ve Gence kendilerine bağlı rayonları bulunması sebebiyle büyükşehir olarak tanımlanmaktadır. Rayonların yürütme yetkileri münhasıran Cumhurbaşkanı tarafından atanan “İcra Hakimleri” (İcra Başçısı) tarafından kullanılmaktadır. 12 Aralık 1999 tarihinde, ilk yerel seçimler yapılmış ve İcra Hakimiyeti sistemi ile birlikte belediye sisteminin de uygulamasına geçilmiştir.
Rayonlar: Abşeron, Ağcabedi, Ağdam, Ağdaş, Ağstafa, Ağsu, Astara, Balaken, Beylagan, Berde, Bilesuvar, Cebrayıl, Celilabad, Daşkesen, Deveçi, Fizuli, Gedebey, Goranboy, Göyçay, Göygöl, Hacıkabul, Haçmaz, Hızı, Hocalı, Hocavend, İmişli, İsmayıllı, Kelbecer, Kürdemir, Gah, Kazak, Gebele, Gobustan, Guba, Gubadlı, Qusar, Laçin, Lerik, Lenkeran, Masallı, Neftçala, Oğuz, Saatlı, Sabirabad, Salyan, Samuh, Siyazan, Şamahı, Şeki, Şemkir, Şuşa, Tartar, Tovuz, Ucar, Yardımlı, Yevlah, Zakatala, Zengilan, Zerdab.
Ana şehirler: Bakü, Gence, Sumgayıt, Şirvan, Lenkeran, Mingeçevir, Naftalan, Şeki, Hankendi, Şuşa, Yevlah.
Şekil 1. Azerbaycan’ın idari yerleşim birimleri haritası.
2.2. Azerbaycan’ın yönetim şekli. Merkezi yönetim
Azerbaycan merkezi yönetime sahip bir devlettir. Tarihi süreçte yerel yönetim alanında hemen hiç deneyimi bulunmayan Azerbaycan’da günümüzde de yönetim yapısı ağırlıklı olarak merkezi yönetim üzerine bina edilmiş, yerel yönetim henüz gelişebilmiş değildir.
Azerbaycan Cumhuriyeti 12 Kasım 1995 tarihinde referandum yoluyla kabul edilmiş olan Anayasa ile yönetilmektedir. Anayasa’ya göre Azerbaycan devleti demokratik, laik ve üniter bir Cumhuriyettir. Kuvvetler ayrılığı prensibi benimsenmiştir. Azerbaycan Anayasası “Başkanlık” sisteminin özelliklerini taşımaktadır. Azerbaycan Anayasası Amerikan Anayasasından esinlenerek kuvvetler ayrılığını anayasal bir kural haline getirmiştir. Yasama yetkisi Milli Meclis’e, icra yetkisi Cumhurbaşkanına, yargı yetkisi Mahkemelere aittir. Cumhurbaşkanı hem devletin hem de icranın başıdır ve “Ferman” adı verilen hukuki kararlar verme yetkisine sahiptir.
Anayasanın 99. maddesine göre yürütme yetkisi Azerbaycan Cumhurbaşkanına aittir. Cumhurbaşkanının görev süresi beş yıldır. Bir kişi en fazla iki dönem Cumhurbaşkanı seçilebilmektedir. Başkanlık Sisteminin bir özelliği olarak halk tarafından seçilmiş başkan hem devletin, hem de hükümetin başıdır. Anayasa ile yürütmenin başı olan Cumhurbaşkanına çok geniş yetkiler verilmiştir. Özellikle 109. maddesi uyarınca, Anayasa ile Milli Meclisin ve yargı organlarının yetkilerine dahil edilmeyen diğer tüm işlerde yürütme organı yetkili kılınmıştır.
2.3. Azerbaycan’da merkezi yönetimin yapısı
Azerbaycan’da devletin temel yönetsel görevleri genel yönetimi oluşturan kuruluşlarca yürütülmektedir. Genel yönetimin merkez örgütü, Cumhurbaşkanı, Başbakan ve Bakanlar Kurulu, Bakanlıklar ve İcra Hakimiyeti Başkanlıklarından oluşmaktadır.
Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı yürütme yetkisinin uygulanmasının düzenlenmesi amacıyla Bakanlar Kurulunu oluşturur. Bakanlar Kurulu Cumhurbaşkanının yukarı icra organıdır, Cumhurbaşkanına tabidir ve ona karşı sorumludur.
Bakanlar Kurulu Başbakan, onun yardımcıları, bakanlar ve diğer merkezi yürütme organlarının başkanlarından oluşuyor.
Azerbaycan Cumhuriyeti’nde 20 bakanlık bulunuyor. Bunlar şunlardır:
1. İçişleri Bakanlığı
2. Çevre ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı
3. Adalet Bakanlığı
4. Emek ve Ahalinin Sosyal Müdafaası Bakanlığı
5. Acil durumlar Bakanlığı
6. Gençlik ve Spor Bakanlığı
7. Dışişleri Bakanlığı
8. Ekonomik Kalkınma Bakanlığı
9. Tarım Bakanlığı
10. Maliye Bakanlığı
11. Kültür ve Turizm Bakanlığı
12. Milli Güvenlik Bakanlığı
13. Savunma Bakanlığı
14. Savunma Sanayii Bakanlığı
15. Ulaştırma Bakanlığı
16. İletişim ve Bilgi Teknolojileri Bakanlığı
17. Sağlık Bakanlığı
18. Sanayi ve Enerji Bakanlığı
19. Eğitim Bakanlığı
20. Vergiler Bakanlığı
Üçüncü bölüm
Azerbayca’da merkezi yönetimin taşra teşkilatı. İcra Hakimiyyeti sistemi
3.1. Merkezi yönetimin taşra teşkilatı
Genel yönetim, üstleneceği görevleri yerine getirebilmek için kamu hizmetlerinin gereklerine göre taşrada örgütlenmiştir. Bu örgütler merkezdeki genel yönetimin taşraya bir uzantısıdır ve genel olarak ülkeye yayılmıştır. Genel yönetimin taşra kuruluşları şehir, rayon, kasaba ve köylerde örgütlenmişlerdir. Şehir ve rayonların icra Hakimi Başkanları doğrudan Cumhurbaşkanınca atanmaktadır. Anayasanın 124. maddesine göre yerel icra hakimiyetlerinin yetkilerini Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı belirliyor. Dolayısıyla da Azerbaycan’da Merkez ağırlıklı bir yönetim sistemi bulunmaktadır. Ayrıca hükümet ya da bakanlıklara yardımcı olmak üzere merkezde kurulmuş yardımcı kuruluşlar bulunmaktadır.
3.2. İcra Hakimiyetlerinin faaliyetini düzenleyen hukuki belge
Devlet yapılanması alanında gerekli tedbirlerin seri olarak gerçekleştirilmesinin sağlanması, yerli icra hakimiyetlerinin yetkilerinin, faaliyet dairesinin belirlenmesi ve yapısının iyileştirilmesi amacıyla 16 Haziran 1999 yılında Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev tarafından “Yerli yürütme organları hakkında” Yönetmelik onaylanmıştır.
Bu Yönetmelik Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasasının 124. maddesi uyarınca yerel yürütme hakimiyetlerinin faaliyet alanını ve kurumsal yapısını, ayrıca yetkilerini belirler.
Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasasının 124. maddesinin 1. fıkrasına uygun olarak yerlerde yürütme erkini yerel yürütme hakimiyetlerinin başkanları hayata geçirirler.
Yerel yürütme başkanının faaliyeti aşağıdaki ilkelere göre gerçekleştirilir:
- vatandaşların hak ve özgürlüklerinin, yasal menfaatlerinin korunması;
- vatandaşların hak ve özgürlüklerinin, yasal menfaatlerinin korunması;
- uygun arazinin nüfusunun refahının iyileştirilmesi için ekonominin, sosyal ve kültürel alanların gelişmesinin sağlanması;
- kanunilik;
- devlet menfaatlerinin ve yerel çıkarların uzlaştırılması;
- aşkarlıq ve toplumsal düşüncenin dikkate alınması.
3.3. İcra Hakimiyeti başkanının vazifeleri
Yürütme organları başkanları doğrudan veya ilgili yerel yürütme organları aracılığıyla yetkileri dahilinde uygun arazinin sosyo-ekonomik sorunlarını çözüyor.
Yürütme başkanı:
1) Azerbaycan Cumhuriyeti Başkanının görevleri yerine getiriyor;
2) Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı tarafından onaylanmış devlet programlarının yanı sıra ilgili yerel programların uygulanması için tedbirler alır;
3) Kendi aparatını düzenliyor, mevzuatta belirlenmiş şekilde şube, idare ve hizmetleri, işletme, idare ve kuruluşları yaratır ve iptal eder, bağlı olan organ, idare, işletme ve kurumların rehberlerini mevzuata göre göreve atar ve görevden alır, onların işlemlerini mevzuata aykırı olduğunda iptal eder;
4) Yerel yürütme organının yetkilerine ait konularda ilgili devlet organları, cumhuriyetin ve yabancı ülkelerin gerçek ve tüzel kişileri ile mevzuatta belirlenmiş şekilde anlaşmalar bağlıyor;
5) İlgili idari arazi biriminde ilgili yürütme organları tarafından ve bağlı işletme, idare ve kuruluşlar tarafından vatandaşların yazılı ve sözlü olarak teklifler vermek, dilekçe ile başvurmak haklarının uygulanması için gerekli ortam yaratıyor, mevzuatta belirlenmiş şekilde ve sürelerde onlara cevap verilmesini sağlar ve denetimi gerçekleştirir, vatandaşların makul önerilerini kendi faaliyetinde dikkate alır;
6) Yürütme organlarında işçilerin yerleştirilmesini, onların ihtisasının artırılmasını düzenliyor;
7) Mevzuata göre yürütme başkanı aparatının çalışanlarına karşı teşvik ve disiplin önlemleri uyguluyor;
8) Seçimlerin, genel oylamaların (referendumların) ve tartışmaların yapılmasını mevzuatta belirlenmiş şekilde sağlıyor;
9) ilgili yürütme organları karşısında arazinin gelişimine dair konular kaldırıyor, öneriler veriyor;
10) rayonu, şehri, şehir rayonunu devlet organları ile ilişkilerde, resmi protokol tedbirlerinde temsil ediyor;
11) yürütme organının faaliyetleri ile ilgili bilgilerin halka sürekli ulaştırılması amacıyla kitle iletişim araçlarında bilgiler verilmesini sağlar;
10) rayonu, şehri, şehir rayonunu devlet organları ile ilişkilerde, resmi protokol tedbirlerinde temsil ediyor;
11) yürütme organının faaliyetleri ile ilgili bilgilerin halka sürekli ulaştırılması amacıyla kitle iletişim araçlarında bilgiler verilmesini sağlar;
12) Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı tarafından belirlenmiş diğer görevleri gerçekleştirir.
Dördüncü bölüm
Azerbaycan’da yerel yönetimler. Belediye sistemi
4.1. Azerbaycan’da yerel yönetimler
Azerbaycan Cumhuriyetinin kuruluşundan günümüze değin, yerel yönetimlerle ilgili olarak birçok reform önerisi ortaya konmuş, kimi reform önerileri tasarı haline getirilmiş, kimisi ise tasarılaşamadan gündemden kalkmıştır. Son yıllarda ise, yerel yönetimler reformu konusu Azerbaycan Cumhuriyetinin en çok gündeminde yer alan konuların başında gelmektedir.
Azerbaycan Cumhuriyeti, çağdaş topluma ayak uydurmak için bir takım alanlarda reformlar yapmaya başladı. Bu reformların başlıca amacı, Azerbaycan’ın demokratik bir ülke olarak diğer ülkelerle eşit şartlarda hareket etmesini sağlamaktır. Fakat 70 yıl süren totaliter rejimin unsurlarından kurtulmak kolay olmamış; geçiş döneminde Azerbaycan’da toplumsal ilişkilerin uyarlanmasında bazı sorunlar ortaya çıkmıştır. Bu sorunlar, genel olarak Azerbaycan’da gerekli alt yapının olmayışından kaynaklanmaktadır. Merkezi idarenin taşra teşkilatı ile yerel yönetim organları arasındaki görev ve yetki bölüşümünde sınırların net bir şekilde belirlenmemiş olması, sorunların en önemli kaynaklarından birisini oluşturmaktadır.
Siyasal sistemleri ne olursa olsun günümüzde bütün ülkeler yönetim sistemleri içerisinde yerel yönetimlere yer vermektedirler. Ancak her ülkede yerel yönetimlerin gücü, yetkileri, görev alanları ve yapıları farklılıklar arz etmektedir. Ülke yönetim sisteminin bütünlüğü içerisinde yer alan yerel
yönetimler yerel halka kamu hizmeti sunan, organları halk tarafından seçilen özerk kamu tüzel kişilikleridir. Federal, üniter bütün ülkelerde yerel yönetimlerin gücü ve etkinliği ile demokrasinin yerleşikliği doğru orantılıdır. Hatta yerel yönetimlerin gücü ile ülkenin iktisadi gelişmişliği de çoğu zaman doğru orantılıdır. Kısaca yerel yönetim ve yerel demokrasi ile iktisadi kalkınma ve demokratikleşme arasında doğru orantılı bir ilişki vardır. Hatta aksine iddialara rağmen, yerel yönetimler ülke bütünlüğünün sağlanmasında da önemli işlevler görmektedirler. Çünkü kendi kendini yöneten halk, yönetim ve katılma ile kendini geliştirmekte, milli bütünlüğe entegre olmaktadır.
4.2. Belediyelerin faaliyyetini düzenleyen hukuki belgeler
Azerbaycan’da belediyelerin faaliyyeti 1999 yılında çıkartılmış ve sonralar daha da değişiklikler yapılmış ve geliştirilmiş “Belediye hızmeti hakkında”, “Belediyelerin arazileri ve toprakları hakkında”, “Belediyelerin maliyesinin esasları hakkında”, “Belediyelerin statüsü hakkında”, “Belediyelerin nümunevi nizamnamesinin onaylanması hakkında” Azerbaycan Cumhuriyeti Kanunları ile düzenlenmektedir.
Anayasanın IX. Faslı “Belediyeler” başlığını taşımaktadır (Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası, 1996: 7). Altı maddeden oluşan bu fasılda idarenin teşkili, belediyelerin yetkileri, belediye kararları, belediyelerin işinin teşkili ve belediyelerin bağımsızlığının teminatı ile ilgili konular belirlenmiştir. Buna göre belediyelerin yönetimi seçimlerle belirlenir. Belediyelerin seçim kuralları ve belediyelerin statüsü kanunla düzenlenir. Belediyelerin Statüsü Hakkında Azerbaycan Cumhuriyeti Yasasının 27. maddesine göre; “Belediyelere seçimler, vatandaşlarına kanunla belirlenmiş seçim hakları temin edilmekle; genel, eşit, doğrudan seçim hakları esasında serbest, şahsi, gizli oy verme yolu ile hayata geçirilir. Belediye seçimleri Belediye Seçimlerinin Kuralları Hakkında Azerbaycan Cumhuriyeti Kanununa uygun olarak gerçekleştirilir. Azerbaycan Cumhuriyetinin devlet organları belediye seçimlerinin demokratik olarak hayata geçirilmesine teminat verirler.” Belediyelerin yetki müddeti 5 yıldır. Belediyelerin yetkileri onların ilk toplantı günü başlar ve yeni seçilen belediyelerin birinci toplantı günü sona erer. Belediye üyelerinin yetkileri yalnız belediyenin yetki müddetinde yürürlüktedir. 18 yaşını tamamlayan vatandaşların oy kullanabildiği seçimlerde 21 yaşını tamamlayanlar aday olabilirler. İcra hakimiyeti organlarında çalışan vazifeli şahıslar, hakimler, hukuk muhafaza organlarının çalışanları, din adamları, subaylar belediye üyesi seçilemezler. Belediye üyelerini seçmenler doğrudan ve gizli oyla seçerler. Belediyelerin yetkilerinin bitmesine en geç 120 gün kala yeni seçimler belirlenir.
4.3. Belediyelerin yetki ve vazifeleri
Belediye kendi faaliyetlerini toplantılar, sürekli ve diğer komisyonları aracılığıyla hayata geçirir. Belediye toplantıları için belediye başkanları davette bulunur. Anayasaya göre belediyelerin toplantılarında aşağıdaki meseleler çözülebilir:
1) Belediye üyelerinin yetkilerinin tanınması, kanunla belirlenmiş durumlarda
yetkilerinin kaybedilmesi ve yetkilerine son verilmesi;
yetkilerinin kaybedilmesi ve yetkilerine son verilmesi;
2) Belediye tüzüklerinin onaylanması;
3) Belediye başkanının ve yardımcılarının, daimi ve diğer komisyonların seçimi;
4) Yerel vergilerin ve ücretlerin belirlenmesi;
5) Yerel bütçenin ve onun icrası hakkında raporun onaylanması;
6) Belediye mülkiyetine sahip olma, onu kullanma ve onun hakkında talimat;
7) Yerel sosyal güvenlik ve sosyal kalkınma programlarının kabul edilmesi ve uygulanması;
8) Yerel ekonomik kalkınma programlarının kabul edilmesi ve uygulanması;
9) Yerel çevresel programların kabul edilmesi ve uygulanması.
Sonuç
Azerbaycan, Sovyetler Birliğinin dağılmasından sonra 1991 yılında bağımsızlığını kazanmış genç bir devlettir. Önce Çarlık Rusya’sı ardından da Sovyetler Birliğinin bünyesinde yer almıştır. Bugünkü idari yapı Sovyetler Birliğinden miras kalmıştır. Yapılan yeni düzenlemelere rağmen eski sistemin ağırlığı devam etmektedir. İdari yapıda yapılan ve yapılması planlanan bütün reformlar yönetici ve bürokratların aktif ya da pasif direnişi ile karşılaşmakta ve yavaş ilerlemektedir. Bu da bürokrasinin dünyanın her yerinde yaşanan değişimlere karşı bir direnci olarak algılanabilir. Yeni yetişen genç yöneticilere görev verilmemesi de bürokrasinin bu tutumundan kaynaklanmaktadır.
Azerbaycan’ın tarihsel birikiminde ve geleneklerinde yerel yönetim olgusu yok denecek kadar azdır. Yaşadığımız yüzyılda Azerbaycan’da dört ayrı sistemin egemen olduğunu görmekteyiz: Önce Çarlık Rusya’sı, ardından kısa süreli bir bağımsızlık dönemi, Sosyalist yönetim ve 1991 sonrası yeniden bağımsızlık. Bu dönemlerde demokratik bir yerel yönetimden söz etmek mümkün değildir. Dolayısıyla yüzyıllarca aşırı merkeziyetçi bir yönetim yapısına sahip olan Azerbaycan’da bu yapının kolaylıkla değiştirilmesi kolay görünmemektedir. Ancak son yıllara damgasını vuran küreselleşme ve yerelleşme eğilimleri, Avrupa Birliği Yerel Yönetimler Özerklik Şartı gibi gelişme ve değişmeler, tüm dünyada olduğu gibi Azerbaycan Cumhuriyetinde de yerel yönetim reformunu kaçınılmaz kılmıştır. Yerel yönetim reformu, merkezi yönetimin de yeniden konumlandırılması ve gerekli iyileştirmelerin gerçekleştirilmesi için önemli fırsatlar sunacaktır.
Günümüzde Anayasa’da yerinden yönetim ilkesine yer verilmiş olmakla birlikte, Azerbaycan kamu yönetimi yerinden yönetimin gereklerini yerine getirecek niteliklerden yoksun bulunmaktadır. Yönetim sistemi oldukça merkeziyetçi bir yapıya sahip bulunmaktadır. Yerel yönetimlerin işlevsel bir yapıya sahip olamaması, demokrasinin de gelişememesinin nedenleri arasında yer almaktadır. Ancak Azerbaycan gibi bir ülkede demokratik bir toplum kurmak zor bir görevdir. Çünkü, 1918-1920 yılları arasındaki iki yıllık bağımsızlık dönemi dışında Azerbaycan; 17. asrın sonunda feodalizmden sonra bir asırdan çok Çarlık Rusya’sının egemenliğinde kalarak, komünizm rejimine geçmişti. Bundan dolayı halkın ve ülkenin katılma ve karar alma alanında tecrübesi olmamıştır. Azerbaycan’ın demokratik olarak eğitim almış ve hazırlık görmüş lider kadrosu da yoktu. Ancak her şeye rağmen son yıllarda yaşanan gelişmeler ve bu çerçevede Azerbaycan toplumunda çoğulculuğun bir düşünce olarak yerleşmesi önemlidir (Birleşmiş Milletler Teşkilatı, 1997).
Türk Dünyasının coğrafi yapısını göz önüne alacak olursak, Azerbaycan’ın bu cografyanın tam ortasında yer aldığını görürüz. TürkBirDev in gerçekleşmesi halinde, Azerbaycan Coğrafi konumu ile bütün Türk Dünyası arasında tam bir köprü vazifesi yapacaktır. Azerbaycan bu açıdan kubbenin kilit taşı gibidir. Karasal bağlantıların stratejik ve askeri açıdan önemi yadsınamaz.
Ortak Dil açısından baktığımızda da Azeri dili Türk Dünyasında, doğudan batıya çok büyük bir geçirgenlik sağlamaktadır. Bu da Türk Dünyasında birbirlerini anlama ve dil birliği konusundaki altyapı için oldukça önemlidir.
Sonuç olarak Türk dünyasındaki birlik her ülke gibi Azerbaycan içinde büyük faydalar sağlayacaktır. Dilde, tarihte, sanatta, kültürde, müzikte bir olan ülkelerimizin ekonomide ve siyasette de birlikte olması gücümüzü daha da artırarak dünyada daha fazla sözsahibi olmamızı sağlayacaktır.
Kaynakça
1. ADGHK, (2004), Azerbaycan Respublikası’nın Atlas ve Haritaları. Azerbaycan Devlet Geodezya ve Haritaçekme Komitesi Neşriyatı, Bakü.
2. ADİK, (2007), Azerbaycan Rakamlarda, Bakü.
3. AKKUŞ, Akif, (1998), Türkiye ve Türk Dünyası Coğrafyası. Selçuk Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları, No:15, Konya.
4. ATALAY, İbrahim, (2000), Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği. Ege Üniversitesi Basımevi,
İzmir.
5. Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası, Bakü, Hukuk Edebiyyatı Yayınları, 2009.
6. SÜLEYMANLI, Ebulfeyz (2006), Milletleşme Sürecinde Azerbaycan Türkleri, Ötüken Yayınları, İstanbul.
7. HASANOĞLU, Mürteza, Azerbaycan Cumhuriyeti’nde Devletin Yeniden Yapılandırılması Ve Yerel Yönetimlerin Güçlendirilmesi Çabaları, Sayıştay Dergisi, Sayı 69
8. HASANOĞLU, Mürteza, Bağımsızlık Sonrası Azerbaycan Cumhuriyeti’nde Devlet Yapılanması, Kamu Yönetimi ve Türkiye Karşılaştırması, Karınca Dergisi, Yıl 72, Sayı 852, (Aralık 2007)
11. http://www.azerbaijan.az/
16. http://dergi.sayistay.gov.tr/
22. http://www.turan.tc/
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder