BİRİNCİ BÖLÜM: E-DEVLET
E-devlet, e-imza, mobil devlet, mobil imza,e-demokrasi kavramlarına mevcut literatür ve tartışmalar çerçevesinde açıklık getirilmeye çalışılacak sonrasında yasal alt yapısı ve uygulaması hakkında örnek verilecektir.
1.1. E-Devletin Tanımı
İlk olarak Dünya Bankası’nın e-devlet tanımına bakacak olursak; devlet kurumlarının, yurttaşlar, işletmeler ve devletin diğer kollarıyla ilişkilerini dönüştürme yeteneğine sahip enformasyon teknolojilerinin kurumlar tarafından kullanımı anlamına gelir. Bu teknolojiler pek çok amaca hizmet edebilir; yurttaşlara daha iyi hizmet sunumu, iş ve endüstri çevreleriyle etkileşimin gelişmesi, enformasyona erişiminin sağlanması yoluyla yurttaşın güçlendirilmesi veya daha etkin devlet yönetimi gibi.
E-devletle ilgili tanımlar genellikle aynı konulara vurgu yapmaktadır; Bilgi İletişim Teknolojilerinin sağladığı olanaklar, online hizmet, hizmet veren- hizmet alan yakınlaşması ve e-ticaret- e-devlet analojisi bu bağlamda örnek olarak gösterilebilir.
E-devletin amaçladığı entegre hizmetleri sunabilmesi ve dönüşümü sağlayabilmesi için kamu kurumlarının online bazı hizmetleri sunması yeterli olmayacaktır. Kurumlar arasında BİT temelli bir iletişimin, veri paylaşımının ve işbirliğinin sağlanması da gerekmektedir.
E-devletle ilgili pek çok beklenti olmasına karşın e-devletle ilgili pek çok sorun da bulunmaktadır. Her şeyden önce e-devlet, başlangıçta ve daha sonrasında büyük yatırımlar gerektirmektedir. Ayrıca, geleneksel ve yeni erişim kanallarının uzun süre için bir arada işletilmesi gerekecek ve yönetimin yeniden yapılanması bazı ek maliyetler getirecektir. Her şeyden önce de kullanıcı olan vatandaşların teknolojinin kullanımıyla ilgili gerekli yeterliliği kazanmaları için konu için özel eğitimi gerekmektedir[1].
1.2. E-İmza
Kâğıt üzerinden oluşturulan ıslak imzanın elektronik ortamdaki karşılığı olarak ifade edilen e-imza, elektronik ortamda imzalanacak veriye bağlı olarak oluşturulan ve imzalanan veriye eklenerek saklanabilen elektronik bir veri olarak tanımlanmaktadır. E-imza, e-devlette ilgili tüm aktörlere hukuki yükümlülük getiren bir araçtır. Nitekim ülkemizde ıslak imzanın sahibine getirdiği hukuki yükümlülük, 5070 sayılı E-imza Kanunu’nun 2004 Ocak ayında kabul edilmesi ile e-imza geçerli duruma gelmiştir[2].
E-imza, www.turkiye.gov.tr sitesinde şöyle tanımlanmıştır: “Elektronik imza (e-imza), elektronik ortamda bulunan bir belgeye eklenerek imzalayanın kim olduğunu belirlemeye yarayan veridir[3].”
Günümüzde pek çok formu elektronik ortamda doldururken doldurduğumuz formun çıktısını alıp imzalayıp ilgili kuruma teslim ederek işlemi tamamlamaktayız. Oysa, elektronik imza, elektronik ortamda başlattığımız işlemi elektronik ortamda sonuçlandırmamıza olanak tanımaktadır.
Elektronik imza, hem e-devlete hem de e-ticarete işlerlik kazandıracak bir uygulamadır. Bununla birlikte, e-imza kullanımının yaygınlık kazanması, bu konuda teknik ve yasal altyapının kusursuz hazırlanmasına bağlıdır. Burada iki konu önem kazanmaktadır: Güvenlik ve geçerlilik. Elektronik ortamların güvenliğinin sağlanması, yurttaşın imzasının ele geçirilmesinin engellendiğinden emin olması gerekir. Elektronik imzanın geçerlilik kazanması ise yasal düzenlemelerin e-imzayı işlemlerde geçerli bir araç olarak tanımasıyla mümkün olacaktır. Yasalarda, e-imza sertifikası dağıtmaya yetkili kurumlar, bunların sorumlulukları, e-imzayla ilgili sahtekârlıkların denetimi konularına açıklık getirilmesi, e-imzanın kullanımını güvenilir kılması açısından zaruridir. Toplumların bilgi toplumu olarak adlandırıldığı günümüzde internetin ve bilişim teknolojilerinin yaygınlaşması kamu hizmetlerinin verilmesi açısından da yeni fırsatlar doğurmuştur. Kısaca e-devlet olarak ifade edilen ve bütün kamu hizmetlerinin bilişim teknolojileri kullanılarak elektronik ortamda sunulmasına imkân tanıyan uygulamalar bu fırsatlar arasında belki de en önemlisidir. Kamu hizmetlerinin hızını, yaygınlığını ve etkililiğini artıran, aynı zamanda hizmet maliyetlerini de önemli ölçüde azaltan e-devlet uygulamaları ile bürokratik ve kırtasiyeci hizmet anlayışı yerini kaliteli, etkin ve verimlilik odaklı hizmet anlayışına bırakmaktadır.
1.3 Mobil Devlet
Mobilite bir devrimdir; bu devrim tüm iletişim kanalarının ve geleneksel yöntemlerinin değişimine sebep olmuştur ve olacaktır. Dünya nüfusunun yarısından çoğunun mobil teknolojileri kullandığı günümüzde, araştırmalar,Türkiye’de her 100 kişiden 97’sinin günde en az bir kere cep telefonu ile konuştuğunu gösteriyor.Yaklaşık 75 milyon nüfusu olan ülkemizdeki kullanılan cep telefonu sayısı 104 milyona ulaştı.Üstelik bu sayı,sadece MCKS (Mobil Cihazlar Kayıt Sistemine)’ye kayıtlı olan cihazlardan oluşuyor.
Türkiye’de yıllık 12 milyon cep telefonu satılmaktadır. Cep telefonları bu kadar yaygın kullanılırken, birçok ülkede yaygınlaşamaya ve önemli bir yaklaşım olarak kabul edilmeye başlanan mobil devlet kavramı, bu yeni teknoloji ve uygulamaları ile her insanın cebine girmeye ve en hızlı şekilde tüm uygulamaları ile kullanmaya hazır[4].
M-devlet, e-devletin tamamlayıcı ve bütünleyici unsuru olmakla birlikte esas amacı kendine has çözümleri ile e-devletin yetersiz ve çözümsüz olduğu boşlukları doldurmaktır. m-devletin en büyük getirisi olarak sabit hatlardan bağımsızlığını ilan etmesi,erişim imkanından çok kolay olmasını söyleyebiliriz.
Günümüzde vatandaşlar belediyedeki çevre temizlik borç bilgisinden, arsanın imar durum bilgisine, mahalledeki o gece hangi eczanenin nöbetçi eczane olduğuna kadar,hafta sonu oynanacak tiyatro programına,şehirdeki anlık trafik yoğunluk bilgisinden,gideceği noktaya kaç dakika içinde gidebileceği bilgisine kadar birçok kritik ve önemli bilgiyi mobil cihazı ile ulaşabilmektedir.Ayrıca kurum ve kuruluşlar kedi bünyelerinde bulunan sistemlerine,personellerinin mobil olarak ulaşmasını sağlayarak yeni iş süreçleri oluşturmaktadırlar.Böylelikle kurum ve kuruluşların işleyişleri,denetimleri ve etkinlikleri büyük oranda arttırılmaktadır. m-devlet uygulamaları olmadan önce sahada bulunan personelin denetimi sadece akşamları belli zaman dilimlerinde imza manuel olarak yapılabiliyordu. Ancak geliştirilen çözümler sayesinde personel anlık olarak takip edilip verimliliği en üst seviyeye çıkarılabilmektedir[5].
1.4 M-imza(mobil imza)
Mobil imza(m-imza),e-imzadan farklı bir kavram olarak tanımlanıyor olsa da temel olarak e-imzadan farklı değildir.Mobil imzanın e-imzadan tek farkı imza oluşturma aracı olarak mobil cihazlar (cep telefonu,PDA,vs.)içerisindeki SIM kartların kullanılmasıdır[6].
1.5. E- Demokrasi
Bilgi ve iletişim teknolojileri giderek artan bir oranda hayatımıza etki
etmekte; bu gelişmelerin yansımaları kendilerini ekonomide ( e- ticaret), siyasette
( e- demokrasi), toplumsal hayatta( sanal topluluklar), akademik alanlarda (internet ortamında akademik tartışma ve çalışma grupları) ve yönetsel alanda( e-devlet)göstermektedir. İnternet gerek içinde barındırdığı bilgi ve iletişim olanakları, gerekse ağ yapısından kaynaklanan zengin iletişim, adem-i merkezileştirme, şeffaflaştırma ve hesap sorma ve verme aracı olma potansiyeli ile kamu yönetimi alanı açısından parlak bir gelecek vadeden bir teknolojidir[7].
İnsanlık tarihine damgasını vuran tarım çağı, sanayi çağı, bilgi çağı dönemlerinin, dönemsel özelliklerini taşıyan hakim değerler olagelmiştir. Tarım toplumunda hakim değer din idi. Günlük hayat dini kurallara göre tanzim edilir, devletler dini esaslara göre yönetilirdi. Sanayi toplumunda ise hakim değer milliyetçilikti. Milliyetçilik, çok uluslu devletlerin bölünmesi sonucunu da doğurmuştur. Günümüzde yasadığımız bilgi çağında ise hakim değer tarım toplumundaki din ve sanayi toplumundaki milliyetçiliği de dahil her fikri ve ideolojiyi barındıran demokrasidir. Eskiden sadece seçme ve seçilme hakkı olarak algılanan demokratik katılım, günümüzde yönetimin bütün süreçlerine katılarak, görüşlerini- araçlı ya da araçsız- yönetim birimlerine iletmek seklinde anlaşılmaktadır. Her şeyin hızla geliştiği ve değiştiği dünyamızda söz konusu anlayış bile yeterli görülmemektedir. Ayrıcı, insanlar sadece mensubu bulundukları örgütlere değil daha başka birçok konuda çeşitli düşüncelere ve haklara sahiptirler. Günümüzde demokrasi fikri azınlık haklarını da en üst düzeyde dikkate almakta, hatta tek tek birey haklarının önemini savunmaktadır.
Bunun için günümüzde yönetim değil yönetiştim ön plandadır. Bütün bunları, daha verimli, etkili, kaliteli, ucuz, kesin ve hızlı bir biçimde yapabilmek mümkündür. Çünkü artık internet ve modern telekomünikasyon kullanılarak daha katılımcı, daha doğrudan ve şeffaf devlet anlayışı gerçekleştirilebilir[8].
Bilişim ve iletişim teknolojilerinin gelişimi, özellikle de internetin yaygınlaşması, medya ile demokrasi arasında var olduğu düşünülen bağlantı konusunu yeniden gündeme getirmiş, internetin doğasını oluşturan gayri merkeziyetçi yapı ve etkileşim boyutunun katılımcı demokrasi bakımından sunduğu imkanlar tartışılmaya başlanmıştır[9].
Sürekli bağlantı sayesinde internet güçlü bir alternatif iletişim ortamı olarak önemli bir demokratik potansiyele sahiptir. Özellikle totaliter rejimlerde meydana gelen insan hakları ihlalleri, baskıcı uygulamalar, diğer kitle iletişim araçları kadar kolay denetlenemeyen internet sayesinde geniş kitlelere ulaşabilmekte, böylece hükümetler üzerinde ulusal ve uluslararası boyutta kamuoyu baskısı kurulabilmektedir[10].
E- demokrasi perspektifiyle donatılmış bir e- devlet anlayışı, “ her bir yurttaşa demokratik sürece katılması için güçlendirilmiş fırsatlar sunmak” ve “hükümetin temsil ettiği halkın görüş, bilgi ve deneyimlerine ulaşması” en iyi yol olarak sunulmaktadır[11].
İnternet bağlamında demokrasiyi ele alırken “ dijital bölünme” ya da “dijital uçurum” kavramını da mutlaka ele almak gerekmektedir. Ülke nüfusunun internetten faydalanan ve faydalanamayan kesimlerini ifade eden bu kavram, internetin potansiyelinden tam olarak faydalanabilmek için mutlaka asılması gereken bir handikaptır. Burada en önemli sorun toplumun tüm kesimlerini kapsayacak bir kullanım kolaylığı ve ulaşılabilir bir faaliyetle bu ürünlerin piyasaya sürüle E-demokrasi hedefinin tam anlamıyla gerçekleşmesi, öncelikle bilişim ve iletişim teknolojilerinin demokratik bir toplum için zorunlu temsili yet ölçütlerini karşılayacak bir tarzda, tüm topluma eşit ve adaletli bir biçimde yayılmasına bağlıdır. “ Dijital bölünme” olarak adlandırılan, bilişim ve iletişim teknolojilerine erişmede eşitsiz dağılım, e- demokrasi idealinin hayata geçirilmesinin olduğu kadar, e- devlet mekanizmalarının da tam anlamıyla işlev görmesi için bu olay büyük bir engel olarak ortaya çıkmaktadır. Dijital bölünme ve bunun sonucu olarak derinleşen eşitsizliğin önüne geçmeyi hedefleyen politikaların hayata geçirilmesi görevi, pazar güçleri ve sivil toplumun da işbirliği ile hükümetlere düşmektedir. Hükümetlerin eylemleri birtakım anahtar tercihler üzerine odaklanmalıdır[12]:
a) En korunmasız gruplar üzerinde odaklanarak, yeni teknolojilere erişim yaygınlaştırması için kamu desteği
b) Kamuyu ilgilendiren bilgiler basta olmak üzere, özellikle içerik, güvenlik ve mahremiyet konularında sektöre yönelik yaşsal düzenlemeler
c) Bilişim teknolojisinin örnek olacak bir tarzda kullanımı
d) Teknoloji evriminin güçlendirilmesi
e) Dijital girişimciliğin teşvik edilmesi.
Bu konuya Türkiye açısından bakıldığında, Türkiye’nin dijital bölünmenin önüne geçilebilmesi için en önemli iki nokta, bilgisayar eğitimi ve altyapı sorunlarının çözülmesidir. E- dönüşüm için geniş bir bant internet bağlantısına ihtiyaç duyuluyor. Bu amaçla da bilgisayarın faydaları ve kullanım şekillerinin insanlara öğretilmesi gerektiği üzerinde duruluyor.
İKİNCİ BÖLÜM: TÜRKİYE’DE ve DÜNYADA E- DEVLET
2.1. TÜRKİYE’DE E-DEVLET
2.1.1. Bilgi Toplumu Tarihçesi
1990'lı yılların özellikle ikinci yarısından itibaren tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de bilgi toplumu olma yönünde çabaların arttığı gözlenmektedir. Ülkemizde bu dönemde, bilgi toplumuna geçiş amacına yönelik olarak ön plana çıkan rapor ve araştırmaların yanı sıra bilgi toplumunun belli unsurlarının koordinasyonuna yönelik çalışmalar ön planda olmuştur[13].
2.1.2.Türkiye Ulusal Enformasyon Altyapısı Ana planı (TUENA)
Ulaştırma Bakanlığı ve TÜBİTAK tarafından 1999 yılında tamamlanan çalışma ile Türkiye'nin enformasyon politikalarının belirlenmesi amacıyla enformasyon teknolojileri altyapı ve kullanımı, bu alandaki düzenlemeler ve yönelimler gibi alanlarda dünyadaki genel eğilimler, Türkiye'deki mevcut durum, geleceğe dönük vizyon ve hedefler ile kurumsal yapılanma önerileri ortaya konmuştur.
2.1.3 e-Ticaret Koordinasyon Kurulu (1998-2002)
1998 yılında Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu kararıyla, Dış Ticaret Müsteşarlığının başkanlığında ülkemizde elektronik ticaretin yaygınlaştırılması amacıyla Elektronik Ticaret Koordinasyon Kurulu oluşturulmuştur. Kurul bünyesinde oluşturulan hukuk, teknik ve finans çalışma grupları tarafından elektronik ticaretin geliştirilmesine yönelik raporlar hazırlanarak öneriler ortaya konmuştur. Kurul, varlığını 2002/20 sayılı Başbakanlık Genelgesi ile "e-Türkiye" ile ilgili çalışmaların koordinasyonu, yürütülmesi ve kurumsal altyapının oluşturulmasına yönelik tüm faaliyetlerin Devlet Bakanlığı ve Başbakan Yardımcılığı bünyesinde toplanmasına kadar sürdürmüştür.
2.1.4 Kamu Net (1998-2002)
Başbakanlığın 19.03.1998 tarih ve B.02.0.PPG.0.12.320-04993 (1998/13) sayılı genelgesi ile; kamu bilgisayar ağları konusunda yapılan faaliyetlerin değerlendirilmesi, koordinasyonu, izlenmesi ve finansmanı konusunda karşılaşılan darboğazların aşılması amacıyla Başbakanlık Müsteşarının başkanlığında kamu kurum ve kuruluşlarının katılımı ile Kamu-Net Üst Kurulu ve Kamu-Net Teknik Kurulu oluşturulmuştur. Kurul çalışmaları kapsamında 1998 yılında Kamu Bilgisayar Ağları Konferansı düzenlenmiş ve bir eylem planı önerisi getirilmiştir. Kurul, varlığını 2002/20 sayılı Başbakanlık Genelgesi ile "e-Türkiye" ile ilgili çalışmaların koordinasyonu, yürütülmesi ve kurumsal altyapının oluşturulmasına yönelik tüm faaliyetlerin Devlet Bakanlığı ve Başbakan Yardımcılığı bünyesinde toplanmasına kadar sürdürmüştür.
2.1.5. e-Türkiye Girişimi (2001)
Rekabetçi, dinamik ve bilgiye dayalı ekonomiye sahip olunması ve bilgi toplumuna dönüşümün sağlanması ve eAvrupa + Eylem Planının ülkemize uyarlanması hedeflerinin gerçekleştirilmesine yönelik olarak Başbakanlığın 9.10.2001 tarihli ve 352 sayılı Genelgesi ile e-Türkiye Girişimi başlatılmıştır. Girişim kapsamında 13 adet Çalışma Grubunun katkısıyla bir adet taslak eylem planı hazırlanmıştır. Çalışma grupları ve koordinasyonundan sorumlu kuruluşlar aşağıda yer almaktadır[14]:
1) Eğitim ve İnsan Kaynakları Çalışma Grubu: Milli Eğitim Bakanlığı
2) Altyapı Çalışma Grubu: Ulaştırma Bakanlığı
3) Hukuki Altyapı Çalışma Grubu: Adalet Bakanlığı
4) Standartlar Çalışma Grubu: Türk Standardları Enstitüsü Başkanlığı
5) Güvenlik Çalışma Grubu: Genelkurmay Başkanlığı
6) e-Ticaret Çalışma Grubu: Dış Ticaret Müsteşarlığı
7) Yatırımlar ve Planlama Çalışma Grubu: Devlet Planlama Teşkilatı
8) Arşiv ve Dijital Depolama Çalışma Grubu: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü
9) Uluslararası İzleme ve eAvrupa + Çalışma Grubu: AB Genel Sekreterliği
10) Özel Projeler Çalışma Grubu: Türkiye Bilişim Vakfı
11) Mevcut Durumun Tespiti Çalışma Grubu: KAMUNET Teknik Kurulu
12) Ulusal Bazda Takip, Koordinasyon ve İzleme Grubu: Türkiye Bilişim Derneği
13) Hukuki Altyapı Çalışma Grubu: Adalet Bakanlığı
14) Çevre-Sağlık Çalışma Grubu: Başbakanlık
2.2.E-DÖNÜŞÜM TÜRKİYE PROJESİ
Geçmiş yıllarda, farklı isimler altında yürütülen çalışmalar, genellikle birbirinden bağımsız ve ülkenin öncelik ve ihtiyaçları yerine, kurumsal öncelik ve ihtiyaçlara dayalı olarak ön plana çıkmış ve çoğunlukla ekonomik ve sosyal istikrarsızlık ortamında uygulama imkânı bulamamıştır. Bilgi toplumu olma yolundaki çalışmaların daha bütüncül, ülkeye ekonomik katma değer kazandırmayı ve toplumsal refahı artırmayı öncelikli gören, somut hedefleri olan ve katılımcı bir yaklaşımla ele alınarak yürütülmesi ihtiyacı, yeni bir kurumsal yapının oluşturulması gereğini ortaya çıkarmıştır. 58. Hükümet tarafından hazırlanan Acil Eylem Planı'nda e-Dönüşüm Türkiye Projesi'ne yer verilmiş, söz konusu projenin koordinasyonu, izlenmesi, değerlendirilmesi ve yönlendirilmesi ile ilgili olarak DPT Müsteşarlığı görevlendirilmiştir. Ayrıca, 27 Şubat 2003 tarihinde yayımlanan 2003/12 sayılı Başbakanlık Genelgesi ile e-Dönüşüm Türkiye Projesi'nin amaçları, kurumsal yapısı ve uygulama esasları belirlenmiştir. e-Dönüşüm Türkiye Projesi'nin koordinasyonunu yürütmek, kamu kurumlarının bilgi ve iletişim teknolojisi yatırımları arasında eşgüdüm sağlamak ve bilgi toplumu olma yolunda atılması gereken adımlara ilişkin stratejileri belirlemek üzere 2003 yılı Mart ayında DPT bünyesinde Bilgi Toplumu Dairesi (BTD) kurulmuştur[15].
2.2.1 e-Dönüşüm Türkiye Projesi'nin Amaçları ve Yapılan Çalışmalar
03/12/2003 Sayılı Başbakanlık Genelgesi'nde belirtildiği üzere, e-Dönüşüm Türkiye Projesi'nin başlıca hedefi; vatandaşlarımıza daha kaliteli ve hızlı kamu hizmeti sunabilmek amacıyla; katılımcı, şeffaf, etkin ve basit iş süreçlerine sahip olmayı ilke edinmiş bir devlet yapısı oluşturacak, koşulların, hazırlanmasıdır.
Bu; projeyle;
- Bilgi ve iletişim teknolojileri politikaları ve mevzuatının, öncelikle Avrupa Birliği müktesebatı çerçevesinde gözden geçirilerek yeniden düzenlenmesi, bu konuda eEurope + kapsamında aday ülkeler için öngörülen eylem planının Ülkemize uyarlanması,
- Vatandaşın, bilgi ve iletişim teknolojileri yardımıyla, kamusal alandaki karar alma süreçlerine katılımını sağlayacak mekanizmaların geliştirilmesi,
- -Kamu idaresinin, şeffaf ve hesap verebilir hale getirilmesine katkıda bulunulması,
- Kamu hizmetlerinin sunumunda, bilgi ve iletişim teknolojilerinden azami ölçüde yararlanılarak iyi yönetişim ilkelerinin hayata geçirilmesine katkıda bulunulması,
- Bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımının yaygınlaştırılması,
- Bilgi ve iletişim teknolojisi alanında kaynak israfını azaltmak amacıyla, kamunun mükerrerlik arz eden veya örtüşen ilgili yatırım projelerinin bütünleştirilmesi, izlenmesi, değerlendirilmesi ve yatırımcı kamu kuruluşları arasında gerekli koordinasyonun sağlanması,
- Sektördeki özel sektör faaliyetlerine yukarıdaki ilkeler ışığında yol gösterilmesi amaçlanmaktadır.
e-Dönüşüm Türkiye Projesi'nin yürütülmesinde, günümüze kadar yapılan çalışmalardan, bilgi birikiminden ve oluşumlardan yararlanma yaklaşımı benimsenmiştir. Bu yaklaşım çerçevesinde, daha önce ülkemizin e-Avrupa+ Girişimine taraf olmasını takiben başlatılan e-Türkiye Girişimi kapsamında oluşturulan çalışma grupları yeniden düzenlenmiş ve 13 çalışma grubunun 8'e düşürülmesine karar verilmiştir. Bu dönemde yeniden düzenlenen çalışma grupları ve koordinasyonundan sorumlu kuruluşlar aşağıdadır:
1. Eğitim ve İnsan Kaynakları Çalışma Grubu: Milli Eğitim Bakanlığı
2. Teknik Altyapı ve Bilgi Güvenliği Çalışma Grubu: Ulaştırma Bakanlığı
3. Hukuki Altyapı Çalışma Grubu: Adalet Bakanlığı
4. e-Devlet Çalışma Grubu: Devlet Planlama Teşkilatı
5. e-Ticaret Çalışma Grubu: Dış Ticaret Müsteşarlığı
6. Standartlar Çalışma Grubu: Türk Standardları Enstitüsü Başkanlığı
7. e-Sağlık Çalışma Grubu: Sağlık Bakanlığı
8. İzleme Çalışma Grubu: Türkiye Bilişim Derneği
Çalışma grubu koordinatörleriyle 28 Mart 2003 tarihinden itibaren yapılan çalışmalar, Kısa Dönem Eylem Planı'nın (KDEP) hazırlanması ile neticelenmiştir.
4 Aralık 2003 tarih ve 2003/48 sayılı Başbakanlık Genelgesi'yle e-Dönüşüm Türkiye Projesi Kısa Dönem Eylem Planı uygulamaya konmuştur. Ayrıca söz konusu Genelge'yle e-Dönüşüm Türkiye İcra Kurulu oluşturulmuştur. Kurul'un sekreterya hizmetleri DPT Müsteşarlığınca, yürütülmektedir.
Kısa Dönem Eylem Planının uygulamasının tamamlanmasından sonra, çalışma gruplarının katılımı ile, orta vadeli Bilgi Toplumu Stratejisinin hazırlanmasına kadar uygulanmak üzere bir yıl süreli 2005 Eylem Planı hazırlanmış ve uygulanmıştır.
2005 Eylem Planının uygulanması sonrasında 2005-2006 yıllarında Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı hazırlanarak 2006-2010 döneminde uygulanmak üzere 2006 yılı Temmuz ayında 2006/38 sayılı Yüksek Planlama Kurulu kararı ile yürürlüğe konmuştur.
2005 Eylem Planının uygulanması sonrasında 2005-2006 yıllarında Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı hazırlanarak 2006-2010 döneminde uygulanmak üzere 2006 yılı Temmuz ayında 2006/38 sayılı Yüksek Planlama Kurulu kararı ile yürürlüğe konmuştur.
Kurumlar arası işbirliğinin temini ile ortak ilke ve standartların uygulanması ve bilgi toplumuna dönüşüm sürecinde Bilgi Toplumu Stratejisinin etkin şekilde hayata geçirilmesi için ortak bir platform teşkil etmek üzere 2007/7 sayılı Başbakanlık Genelgesi ile Dönüşüm Liderleri Kurulu, oluşturulmuştur.
Kurul, Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşar Yardımcısı başkanlığında toplanır. Kurulda, bakanlıkların yanı sıra Bilgi Toplumu Stratejisi eki Eylem Planında yer alan eylemlerden sorumlu kamu kurum ve kuruluşlarının strateji geliştirme birimi başkanları ile İcra Kurulu tarafından belirlenecek üniversite ve belediyelerin temsilcileri yer almaktadır.
Bahse konu Genelge ile e-Dönüşüm Türkiye İcra Kurulunun üyesi Bakan ve üst düzey bürokrat sayısı ile katılımcı kamu ve sivil toplum kuruluşu temsilcileri artırılarak, İcra Kurulunun yapısı güçlendirilmiştir.
Bahse konu Genelge ile e-Dönüşüm Türkiye İcra Kurulunun üyesi Bakan ve üst düzey bürokrat sayısı ile katılımcı kamu ve sivil toplum kuruluşu temsilcileri artırılarak, İcra Kurulunun yapısı güçlendirilmiştir.
2007/7 sayılı Başbakanlık Genelgesi ile e-Dönüşüm Türkiye Danışma Kurulu da yeniden yapılandırılmıştır. e-Dönüşüm Türkiye Danışma Kurulu toplumun tüm kesimlerinin bilgi toplumuna geçiş sürecine etkin katılım ve desteğini sağlamak, birikimlerinden istifade etmek ve gerekli dayanışma ve işbirliği ortamını tesis etmek amacıyla faaliyet göstermektedir. Yeni e-Dönüşüm Türkiye Danışma Kurulu, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve sivil toplum kuruluşları temsilcilerinden oluşmaktadır.
2.2.2. Kamu Hizmetlerinde E-Devlet Örnekleri
e-Devlet hizmetlerinin münferit kurumsal uygulamalar yerine, bütünleşik bir yapıda sunulmasına, mükerrerliklerin ve kaynak israfının önlenmesine, kurum içi ve kurumlar arasında elektronik ortamda bilgi ve belge paylaşımına yönelik çalışmalar çeşitli kademelerde sürdürülmektedir. 18 Aralık 2008 tarihinde faaliyete geçirilen e-Devlet Ana Kapısı bu konularda önemli faydalar sağlayacaktır[16]
Merkezi Nüfus İdaresi Sistemi (MERNİS), Kimlik Paylaşım Sistemi, Vergi Daireleri Otomasyonu Projesi (VEDOP I-II), Ulusal Yargı Ağı Projesi (UYAP), Gümrük İdaresinin Modernizasyonu Projesi (GİMOP), Polis Bilgi Ağı (POLNET), Saymanlık Otomasyon Sistemi (Say2000i), e-Bildirge ve Başbakanlık Mevzuat Bilgi Sistemi yaygın olarak hizmet veren başlıca e-Devlet uygulamalarıdır.
Avrupa Komisyonu adına 2001 yılından bu yana Cap Gemini firması tarafından yürütülen 20 temel kamu hizmetinin elektronik ortamda sunumu kıyaslama çalışmasına 2007 yılında Türkiye de dâhil olmuştur. AB tarafından belirlenen 20 temel kamu hizmetinin tamamen elektronik ortamda sunumunda, 2007 yılı itibarıyla AB 27+ (AB27 ve Türkiye, İzlanda, İsviçre, Norveç) ortalaması yüzde 59 iken, Türkiye için bu oran yüzde 55'tir. Bu hizmetlerin elektronik ortamda sunumunda ulaşılan olgunluk seviyesi, AB 27+ için yüzde 76 iken, Türkiye'de yüzde 69 olarak gerçekleşmiştir. İş dünyasına sunulan hizmetlerin olgunluk seviyesi açısından ise Türkiye yüzde 86 ile yüzde 84 olan AB 27+ ortalamasının da üzerindedir. Kullanıcı odaklı hizmet sunumu, AB 27+ için yüzde 19, Türkiye için yüzde 12 seviyesindedir.
OECD tarafından 2009 yılında tamamlanan e-Devlet Türkiye Araştırmasına göre;
1- Türkiye e-devlet uygulamasında büyük çaplı ilerlemeler kaydetmektedir. Türkiye e-devlet alanında devleti daha etkin, etkili, şeffaf ve hesap verebilir kılmaya yönelik önemli kazanımlar elde etmiş bulunmaktadır. Türkiye, bu amaca yönelik olarak aşağıdaki hususlara odaklanmıştır:
- Mümkün olduğu kadar çok e-hizmet gerçekleştirmek yerine, elektronik ihale, sosyal güvenlik ve sağlık ödemelerinin elektronik ortamda yapılması, gümrük ve vergi tahsilâtı gibi yüksek hacimli/yüksek getirisi olan hizmetlerin elektronik ortama taşınması.
- Vergi daireleri, Maliye Bakanlığı muhasebe birimleri, ulusal yargı ağı ve ulusal polis ağı gibi BİT ağları ile e-devletin altyapısının kurulması.
- Kimlik bilgilerinin yetkili kamu kurumlarınca paylaşılmasını sağlayacak, her gerçek ve tüzel kişiye tek bir kimlik numarası tahsisi yapılmasına dayanan vatandaş ve vergi numarası veri tabanının hazırlanması gibi projeler e-devletin gelişmesinde önemli kolaylaştırıcı faktörlerden birisi olmuştur.
2- Ölçülebilir nitelikte önemli sonuçlar elde edilmiştir; sosyal güvenlik sektörüne yapılan 2,5 milyon dolarlık e-devlet yatırımları sayesinde sahteciliğin önlenmesi ile yıllık 1 milyar dolar, etkinliğin artırılması ile de yılda yaklaşık 3 milyar dolar tasarruf sağlanmıştır.
Sosyal güvenlik ödemeleri, kısmen e-devlet girişimlerinin mümkün kıldığı daha iyi kontrol sistemleri sayesinde, 2003'teki 12,5 milyar dolar seviyesinden 17,9 milyar dolara ulaşmıştır. Gelir vergisinin vergi daireleri yerine bankalar tarafından tahsili, vergi tahsilâtı birim maliyetini 2 dolardan 0,35 dolara düşürmüştür[17].
Beşinci Avrupa e-Devlet Bakanlar Konferansı Kapsamında düzenlenen Avrupa e- Devlet Ödülleri yarışmasında, kamuoyu ödülünü UYAP Projesi Kısa Mesaj Bilgilendirme uygulaması ile Adalet Bakanlığı kazanmıştır.
Dünya Ekonomik Forumu'nun INSEAD ile birlikte hazırladığı Küresel Bilgi Teknolojileri Raporu 2009-2010, 133 ülkenin bilgi teknolojileri alanındaki rekabet edebilirliğini ortaya koyan bir rapor niteliğindedir. Ağ hazırlık indeksine göre İsveç'in ilk sırada olduğu sıralamada ülkemiz bir önceki sıralamaya göre sekiz sıra gerileyerek 69. Sırada yer almıştır. Dünya Ekonomik Forum’un yayımladığı Küresel Bilgi Teknolojileri Raporuna(2006-2007) göre Türkiye "Ağ Hazırlık" sıralamasında 48 inci sıradan 52 inci sıraya gerilemiştir[18].
2.3 DÜNYADA E-DEVLET UYGULAMALARI
Dünyada e-devlet yaklaşımları öncelikli olarak yerel yönetimlerdeki uygulamalarla başlatılmıştır. Gelişmiş ülkelerin yanı sıra gelişmekte olan ülkelerde de e-devlet uygulamalarına büyük önem verilmektedir. Fakat gelişmekte olan ülkelerle gelişmiş ülkelerin e-devlet uygulamaları arasında amaç farklılıkları vardır. Örneğin, bir Afrika ülkesinde başlatılan e-devlet girişiminde amaç yolsuzluğu önleme iken, batılı ülkeler ise devletler/eyaletler arası rekabette öne çıkmak, devletin halkına yüksek teknolojie sahip olduğuna dair bir imaj verme isteği amaçlarıyla e-devlet girişimlerini yönlendirmektedir .
Dünya genelinde, 2004 yılında gerçekleştirilen bir araştırmada e-devlet performansı açısından Kuzey Amerika başta gelmekte, bu bölgeyi Asya, Batı Avrupa, Pasifik Okyanusu Adaları, Orta Doğu, Doğu Avrupa, Rusya ve Merkezi Asya, Güney Amerika, Merkezi Amerika ve son olarak Afrika izlemektedir.[19]
Aşağıda her kıtadan bir ülke incelenerek, Küresel E-Devlet raporunda en iyi performansı sergileyen bazı ülkelere yer verilmiştir.
2.3.1 A.B.D
A.B.D bilişim ve iletişim sektörlerinde öncü bir ülke olduğu kadar e-devlet uygulamalarında da önde gelen ülkeler arasındadır. 1993’te başlatılan ve tüm kamu hizmetlerinin tek duraklı olarak çevrim içi sunulması hedefini güden “Access America” e-devlet programı kapsamında 2003 yılına kadar, bağımsız olarak verilen kamu hizmetlerinin bir portal bünyesinde bütünleştirilmesi amaçlandırılmıştır. Program kapsamında “firstgov” adlı Internet portalı tasarlanmış ve 2001 yılında hizmete girmiştir [20].
A.B.D İdare ve Bütçe Komisyonu tarafından hazırlanan ve 3 Ekim 2003’de Başkan tarafından onaylanan “E-Devlet Stratejileri Raporu” da devletin vatandaşlara hizmet verme ve/veya onlarla birlikte çalışma yöntemlerini e-Devlet stratejilerini geliştirmek yoluyla iyileştirmenin gerekliliğini ortaya koymaktadır. ABD’nin e-devlet stratejileri üç temel üzerine kuruludur [21]
1- Bürokrasi merkezli değil, vatandaş odaklı devlet
2- Sonuç odaklı devlet
3- Yenilikleri destekleyen pazar odaklı devlet
2001 yılında Senato’ya sunulan ve 15 Kasım 2002 tarihinde Başkan George W. Bush tarafından imzalanarak yürürlüğe giren “E-Devlet Yasası” bilişim ve iletişim teknolojilerinin daha etkin kullanımıyla federal hükümetin yurttaşlarla ilişkisine daha çok etkileşim getirmeyi amaçlamaktadır. Yasa kapsamında Beyaz Saray’ın Yönetim ve Bütçe Ofisi bünyesinde bir e-devlet ofisi kurulması öngörülmektedir[22].
Başkan Bush üç yıl içinde devletin “vatandaş odaklı” bir hale getirmeye yönelik plana önem vermiş ve e-devlet fonu kurulması için gerekli finasmanı harcamayı taahhüt etmiştir.
Federal düzeyin yanı sıra eyaletler bazında da pek çok çevrim içi hizmet verilmektedir. Örneğin; California eyalet portalı trafik vergisi, lisans yenileme gibi pek çok hizmetin sunulduğu kişiselleştirilebilir bir portaldır indiana eyaleti kamusal bilgilere abonelik ücreti karşılığında erişim sağlamaktadır.
Minnesota eyaletinde bilgi teknolojileri aracılığıyla “daha etkili ve hesap verilebilir” bir eyalet yönetimini tesis etmek amacıyla “Mükemmellik Girişimini Sürdürmek” adlı bir proje başlatılmıştır.
Illinois eyaletinde e-devlet uygulamalarının diğer eyaletlerle bilgi alışverişini kolaylaştırdığı, vatandaşların seçilmiş ve atanmış bürokratlarla olan iletişimini artırdığı tespit edilmiştir[23] .
2.3.2 Finlandiya
Finlandiya e-devletin gereği olan rekabetçi bir toplumu yaratma amacını gerçekleştirmede başarı sağlamış bir ülkedir. Bu başarı ulusal karakteristiklere dayandırılmaktadır. İyi gelişmiş bilgi altyapısı, yüksek nitelikli iş gücü, etkin politika uygulamaları, uzmanlaşmış BİT uygulamalarının kullanılmasına imkan vermektedir. “Tretotupa” (Bilgi Merkezleri) gibi bölgesel programlarla Internet ve diğer teknolojilere erişim yaygınlaştırılmaya çalışılmaktadır. Tüm okullarda Internet erişimi vardır. E-devlete yönelik altyapı arzu edildiği gibi gelişmektedir. 2005 için konulan bir milyon geniş bant hedefine daha 2004 Nisan’ında 700.000 geniş bant bağlantısının kurulmasıyla büyük ölçüde varılmıştır.
Finlandiya 19 Şubat 2003 tarihli Dünya Ekonomik Formu’nun 82 ülkeyi kapsayan Küresel Bilgi Teknoloji Raporu’na (2002-2003) göre; bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanım ve gelişimine sağladığı pazar ortamı ile politik/düzenleyici ortam açısından zirvede yer almıştır. Bilgi teknolojilerinin vatandaşlar ve işletmelerce kullanımında ileri bir ülke olan Finlandiya “Komünikasyon Süper Gücü” olarak nitelendirilmektedir[24].
2.3.3.Singapur
Singapur’un e-devlet yolculuğu Kamu Hizmeti Bilgisayarlaştırma Programıyla (CSCP) 1980’lerin başlarında başlamıştı. Ardından 1990’ların sonunda Bilgi Teknolojileri ve Telekomünikasyon kavramları arasındaki yakınlaşma kamu hizmetlerinde bir paradigma değişimini gerekli kıldı ve ilk e-devlet eylem planı 2000’de uygulamaya kondu. Bu plan kamu hizmetlerinin sunumunda müşteri merkezli bir yaklaşımı benimseyerek e-devlet planı II’nin de (EGAP II) temelini oluşturdu.
Singapur’da kamusal alanda en dikkat çekici proje e-citizen’dir. Projenin amacı, çeşitli idari hizmetleri sağlayan tek bir portal yaratmaktır. E-citizen portalı kamu hizmetlerinin vitrinidir. Site vatandaşların on-line işlerini tamamlamalarını kolaylaştıran kullanıcı dostu ve iyi organize edilmiş bir görünüme sahiptir. Sitedeki hizmetler daha çok yaşam olaylarına göre (Eğitim, iskân, sağlık, iş, iş bulma, ulaşım, vb.) organize edilmiştir. Site 24 saat kesintisiz hizmet vermektedir .
E-citizen’in başarısının arkasında e-hizmetlerin çabuk ve etkili yayılımına imkan veren Kamusal Hizmet Yapısı büyük bir rol üstlenmiştir. Kamu hizmetleriyle ilgili bilgilere e-vatandaş sitesinden ulaşmak mümkün olduğu gibi vatandaşların güncel kamu yönetimi konularında full text (tam metin) bilgilenebildiği resmî Internet sitesin olan http://www.gov.sg.’ de ulaşmak mümkündür.
Dikkate değer bir uygulama olan İdari e-iş GeBIZ portalı (http://www.gebiz.gov.sg.) Haziran 2000’de başlatılmıştır. Portal, kamusal işletmeler ve ticari işletmeler arasındaki tedarik süreçleriyle ilgili işlemleri içermektedir.
Bunun yanı sıra e-ticaret uygulamalarının hız kazanması için programlar hazırlanmaktadır. Bütün işlemlerin elektronik ortama aktarılması yabancıların bulunduğu ülkeden Singapur’da iş kurabilmelerine de imkân tanımaktadır.
2.3.4 Somali
İlk Afrika ülkesi Gana’dan sonra Somali’de vatandaşlarına web erişi-mini sağlamıştır. Üç Somali iletişim şirketinin – Barakat, Astel ve Nationlink – ortak yatırımı olan Somali Internet Company Somali’nin ilk Internet servis sağlayıcısı olmuştur. Fakat Internet’e yerel telefon bağlantısıyla erişilebilme-sine karşın Başkent Mogadishu’da yalnızca 25.000 sabit telefon abonesi vardır ve Internet hizmeti 2.000 aboneyi kaldırabilecek durumdadır. Internet’e erişim maliyetleri de (Aylık 20$, Saatlik 6$) oldukça yüksektir. Ülkenin bu yetersiz altyapısı e-devletin gelişimine sekte vurmaktadır[25].
2.3.5.Avustralya
Avustralya e-devlet hizmetlerinin gelişimine öncelik eden ve yıllardır bu konuda diğer ülkelerce örnek alınan bir ülkedir. Federal Hükümet 2001’de tüm hizmetleri on-line sunma hedefine ulaşmak için kapsamlı e-devlet projeleri oluşturmuştur. Internet kullanımının nispeten düşük maliyeti ve etkin pazarlamanın bir sonucu olarak e-devlet hizmetleri kamusal alanda hızla artmaktadır.
Ülke vergi, istihdam, işletmelere hizmet sunma konularında en iyi örneklerden biridir. Ayrıca çoğu eyalet ve bölge yönetimi de birçok on-line hizmet sunmaktadır. Viktorya Eyaleti elektronik ihale yöntemini uygulayarak Kasım 1998’de hizmet sunumuna başladığından beri 1,3 milyar Avustralya doları tasarruf sağlamıştır.
E-devlet vizyonu Kasım 2002’de İletişim, Bilgi Teknolojisi ve Sanat Bakanlığı tarafından başlatılmıştır. Bu vizyon bilgi teknolojilerinin nimetlerinden faydalanarak kamusal alandaki hizmet sunumunda ve kamusal bilgilere erişimde kapsamlı ve bütünleşik bir yapı kurmayı hedeflemektedir [26].
2.4. ULUSLAR ARASI KARŞILAŞTIRMALAR
Dünya Ekonomi Forumu tarafından 2001 yılından bu yana hazırlanan "Küresel Bilgi Teknolojisi" raporlarında, ülkelerin bilgi toplumuna geçişteki hazırlıkları ve bu konudaki çeşitli göstergeleri dikkate alarak bir sıralama yapılmaktadır. Bu sıralamanın yapılmasında, teknik altyapı göstergeleri kadar, ülkelerin hizmetlerin sunumu ve geliştirilmesindeki durumu, teknoloji üretme yetenekleri, insan sermayesi, hukuki düzenlemeleri gibi pek çok kriter değerlendirilmektedir[27].
Ülkelerin Bilgi Toplumuna Hazır Olma Durumu (Networked Readiness)
| 2007 – 2008 | 2008 – 2009 | ||||
| SIRA | ÜLKE | PUAN | SIRA | ÜLKE | PUAN |
| 1 | Danimarka | 5.78 | 1 | Danimarka | 5.85 |
| 2 | İsveç | 5.72 | 2 | İsveç | 5.84 |
| 3 | İsviçre | 5.53 | 3 | ABD | 5.68 |
| 4 | ABD | 5.49 | 4 | Singapur | 5.67 |
| 5 | Singapur | 5.49 | 5 | İsviçre | 5.58 |
| 6 | Finlandiya | 5.47 | 6 | Finlandiya | 5.53 |
| 7 | Hollanda | 5.44 | 7 | İzlanda | 5.50 |
| 8 | İzlanda | 5.44 | 8 | Norveç | 5.49 |
| 9 | Güney Kore | 5.43 | 9 | Hollanda | 5.48 |
| 10 | Norveç | 5.38 | 10 | Kanada | 5.41 |
| ... | | | ... | | |
| 55 | TÜRKİYE | 3,96 | 61 | TÜRKİYE | 3,91 |
| Toplam 127 ülke | Toplam 134 ülke | ||||
Türkiye'nin Bilgi Toplumuna Hazır Olma Durumu (Networked Readiness).
| | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 |
| Değerlendirilen Ülke Sayısı | 80 | 102 | 104 | 115 | 122 | 127 | 134 |
| e-Hazırlık Sırası – Türkiye | 50 | 56 | 52 | 48 | 52 | 55 | 61 |
Kaynak: Dünya Ekonomi Forumu
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: YEREL YÖNETİMLERDE E-DEVLET
3.1.YEREL YÖNETİMLERDE BİLGİ SİSTEMLERİ VE TEKNOLOJİLERİ
Avrupa Birliğine tam üyelik sürecini yaşayan ülkemizde tüm kurumlar gibi yerel yönetimlerin de AB standartlarına ulaşması gerekmektedir. Yerel yönetimlerin mali, kurumsal, teknoloji altyapısı, insan kaynakları açısından sınırsız beklentileri karşılayabilecek biçimde yeniden örgütlenmesi önem taşımaktadır.
Ülkemizde, kamu kurumlarının hantal yapıları, aşırı istihdam, yetki ve sorumluluğun iyi dağıtılamamış olması,bürokratik engeller gibi nedenlerle kamu kesimi öncü olmak yerine, gelişmelerin önünü tıkama noktasına gelmiştir. Merkeziyetçi ve hantal yapıya son verilmediği, güçlü yerel yönetimler oluşturulamadığı sürece bu yapının değişmesi zor gözükmektedir.
Kamu ve özel sektör alanında yoğun bir uygulama alanı bulan bilgisayarlar, çağdaş yönetim anlayışının gereği olan bilgi sistemleri, bir başka ifade ile “bilgi ve iletişim teknolojileri”, yerel yönetimler açısından da vazgeçilmez bir unsurdur. Yerel yönetimler, devlet ile vatandaş arasında bir köprü işlevi görmektedir. Yerel yönetimlerin, halka hizmet anlayışının yanı sıra ülke kalkınmasında da önemli rolleri vardır. Diğer devlet birimleri ile otomasyon, teknolojiye uygun yapılanma, kendini yenileme gibi uygulamalar, bireylerin işlemlerini kolaylaştırmakla beraber, daha çok kurumun kendisine fayda sağlamaktadır. Yerel yönetimlerde ise durum farklıdır. Her türlü yenilik, gelişim ve teknolojik yatırım, bireylere doğrudan yansımaktadır.
Teknolojik gelişmelerin kentsel hizmetleri değiştirme ve geliştirme potansiyeli, yerel yöneticileri, yeni hizmet talepleri ile yüz yüze getirmektedir. Yeni ve gelişmiş teknolojiler, yerel yöneticileri, işleri değişik yöntemlerle yapmaya yöneltmektedir. Teknolojideki gelişme ve değişmelerin hızı dikkate alındığında, kamu hizmetlerinin yeni teknolojilere uyum sağlaması amacıyla sürekli bir değerlendirme ve gözden geçirme programına gereksinimleri vardır. Yerel yönetimlerde bu sürecin dışında düşünülemez[28].
3.2.E-BELEDİYECİLİK:
1980’lerden itibaren, Internet ve elektronik posta artan bir eğilimle günlük yaşamın her alanına girmiştir. Artık birçok kavram, başına “e” harfi konularak yeniden tanımlanmaktadır: e-Avrupa, e-devlet, e-ticaret, e-sağlık, e-kütüphane, e-eğitim, vb. e-Belediye (Elektronik Belediye), belediye yönetimi ile yerel yönetim hizmet ve faaliyetlerinde enformasyon teknolojilerinin kullanımı, vatandaş ve işletmelere Internet üzerinden etkin bir biçimde hizmet sunumu, kurum içi birimlerin bilgisayar ağları ile entegrasyonu ve ilgili dış birimlerle ağ üzerinden iletişimin sağlanmasıdır. Diğer bir tanımlama ile e-Belediye; kente ilişkin verilerin güncel teknolojiye dayalı bilişim teknolojileri destekli çalışmalarla yönetilerek, bu verilerden kent ve toplum yararına çeşitli bilgiler üretilmesi ve bürokrasinin azaltılarak etkin hizmetine sunulmasını sağlamaktır[29].
E-Belediye sadece Internet üzerinden bir web sitesinin faaliyete geçmesi değil, bütünsel bir dönüşüm hareketidir. E-belediye sayesinde, herhangi bir yerde bulunan bir kişi istediği yerel yönetimle ilgili her türlü bilgiye zaman ve mekâna bağlı kalmaksızın ulaşabilmekte, yerel yönetim çalışmaları hakkında bilgi sahibi olabilmektedir. Bunun yanında diğer vatandaşlarla iletişim kurarak, sanal ortamda konferanslar ve sohbet kanalları aracılığı ile yerel yönetim sorunları hakkında etkileşimde bulunabilmektedir [30].
3.2.1 Yalova Belediyesi
Belediye, e-Belediye projesiyle şeffaflık, verimlilik ve katılımcılığı artırmayı amaçlamaktadır. Şeffaflığın sağlanması kapsamında bütün birim müdürlerinin mal beyanları internet üzerinden kamuoyuna duyurulmaktadır. Ayrıca belediyenin bütün ihaleleri ihale öncesi ve sonrasında web sitesinden kamuoyuna duyurulmaktadır. Ayrıca belediye meclisi tarafından alınan kararlarda siteden yayınlanmaktadır. Diğer taraftan e-Satın alma uygulaması ile e-Ticaret’in geliştirilmesi kapsamında belediyenin mal ve hizmet satın aldığı kişi ve kurumlar fiyat tekliflerini internet üzerinden gönderecek, ilgili birimlerde elektronik olarak satın alımlarını sağlayacaklardır. Tüm müdürlüklerin performansının sayısal bir yapıda izlenebilmesi sağlanmış olup belediye içinde verimlilik izlenebilmektedir. Yakın bir gelecekte belediyenin performansını web sayfası üzerinden kullanıcılar tarafından izlenebilmesi sağlanacaktır. Yatırımlara ayrılan ödenekler internet sitesinden yayınlanarak vatandaşlardan çevrimiçi oy kullanarak yatırımların önceliklerini belirlemeleri istenmektedir. İnternet sayfası üzerinden yapılacak anketler sonucunda 2005 yılı bütçesi vatandaşların istek ve tercihleri doğrultusunda oluşturulmuştur. Belediye tarafından sunulan hizmetlerin internet üzerinde yapılabilir olmasına yönelik çalışmalar devam etmekte olup belediyeye yapılan bütün müracaatların sistem üzerinden alınması planlanmaktadır. Emlak, çevre, su gibi tahakkukların internet üzerinden yapılmasına yönelik çalışmalar da sürdürülmektedir. Bu sisteme uygun Kent Bilgi Sistemi çalışmaları devam etmektedir. Elektronik imzanın yürürlüğe girmesi ve uygulama şartlarının oluşması sonucunda bütün işlemler internet üzerinden yapılabilir hale gelecektir[31].
3.2.2 İstanbul Büyükşehir Belediyesi
İ.B.B. web sitesi (www.ibb.gov.tr) dinamik, sürekli güncellenen bir site olup 1997 Aralık ayında yayına başlamıştır. İnternet’in ülkemize yeni yeni yerleşmeye başladığı günlerde hizmet vermeye başlayan ibb.gov.tr, Büyükşehir Belediyesinin halkla ilişkilerini birebir hale getirme ve şeffaflaştırma yolunda önemli rol oynamıştır. Altyapıdan ulaşıma, sağlıktan çevreye, yerleşim ve imardan kültür ve sanata kadar bir çok alanda hizmet veren İ.B.B.’nin çalışmalarını başta İstanbullular olmak üzere tüm dünyaya açan site, Türkçe ve İngilizce yayın yapmaktadır. Belediyelere ait web siteleri arasında en geniş içeriğe sahip olma özelliği taşıyan ibb.gov.tr, Büyükşehir Belediyesi’nin kurumsal kimliğini , bütçe, yatırım ve projelerini, ihale ilanları ve hizmet alanlarını bütün netliği ve ayrıntısıyla vatandaşın bilgisine sunmaktadır[32].
Konumu ve misyonu itibari ile Türkiye’nin lokomotif sayılabilecek illerinin başında yer alan İstanbul’u yönetebilmek için bilim ve teknoloji alanındaki gelişmeleri yakından etmek gerekmektedir. Bu çerçevede İstanbul’un yerel yönetimini üstlenen İstanbul Büyükşehir Belediyesi, hem kendi iç sisteminin sürdürülmesinde, hem de halka verdiği hizmetleri hayata geçirirken bilim teknolojiden etkin biçimde yararlanmaya çalışmaktadır. Kurumun ve iştiraklerinin aldığı birçok bilişim ve inovasyon ödülü, bu çabaların olumlu sonuçlar doğurmakta olduğunun göstergesi olarak görülmektedir. Çalışmanın bu bölümünde, İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin bilim ve teknolojiden çalışmalarında hangi alanlarda ve ne şekilde yararlanmakta olduğu ele alınacaktır:
İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin resmi Internet sitesi “www.ibb.gov.tr” adresinde, birçok belediyecilik hizmetine online olarak erişilebilmektedir. Bu bölümde İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin resmi web sitesi üzerinden yürüttüğü e-belediyecilik hizmetlerine değineceğiz (www.ibb.gov.tr):
Beyaz Masa: Belediye hizmetleri ile ilgili bilgi alma, yönlendirme hizmetlerinin yürütüldüğü Beyaz Masa hizmetine Internet üzerinden ulaşmak ve kayıt yaptırmak mümkündür.
Evde Sağlık Başvurusu: Bakıma muhtaç, ekonomik olarak zor durumda olan kişilerin bakımları İBB ekipleri tarafından yapılmakta; başvurular Internet üzerinden de alınmaktadır.
Evrak Takibi: Belediyede yürümekte olan işlemlerin ne durumda olduğu, online olarak bu otomasyon sisteminden takip edilebilmektedir.
İmar Planı İlanları: İmar planlarında yapılan değişiklikler, ilgililerince bu bölümden yine online olarak takip edilebilmektedir.
İGDAŞ, İDO, İSKİ e-ödeme: İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne bağlı olarak çalışan kurumların tümünün fatura ödemeleri Internet üzerinden yapılabilmektedir. Bunun dışında Internet üzerinden deniz otobüsü bileti alınabilmekte, rezervasyon yapılabilmektedir.
Hava Kalitesi: İstanbul’un farklı noktalarına yerleştirilmiş olan ölçüm cihazları ile hava kalitesi ölçüm raporlarına yine Internet üzerinden erişmek mümkündür.
E-ödeme: Belediye hizmetleri ile ilgili ödenecek vergilerin tahsilatı, yine “ibb.gov.tr” adresi üzerinden gerçekleştirilebilmektedir.
Meclis Gündemi: İstanbul Büyükşehir Belediye Meclisi’nin gündemi online olarak takip edilebilmekte; meclis tutanakları online olarak arşivlenmektedir.
İhale İlanları: İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nde gerçekleşen tüm ihale duyuruları Internet sitesi üzerinden ilan edilmekte, başvuru için gerekli koşullar açıklanmaktadır.
Spor Başvurusu: İstanbul Büyükşehir Belediyesi iştiraki olan Spor AŞ tarafından yürütülen, ücretli-ücretsiz spor salonlarından yararlanma hizmetinin başvurusu, Internet üzerinden de yapılabilmektedir.
Kentin büyüyen sorunlarıyla mücadele ederken, güçlü bir bilişim altyapısına sahip olunması önem arz etmektedir. Kurum bünyesinde farklı konularda kullanılmakta olan 188 adet yazılım sistemi bulunmaktadır. Bu sistemler temel olarak şunlardır [33].
- MIS (Yönetim Bilgi Sistemi)
- Personel izin Takip Programı
- Analitik Bütçe Programı
- Malzeme Talep Formu Programı
- Stok Programı
- YTS Yatırım Takip Sistemi
- Randevu Programı
- SOA(e-Dönüşüm projesi) Uygulamaları
- Performans Takip Programı
- Doküman Takip Sistemi
Bu sistemlerin hayata geçirilmesi sonucunda, kurum bünyesinde gerçekleştirilen faaliyetlerde performans artışları sonucunu doğurmuş ve hedeflere ulaşılmayı kolaylaştırmıştır:
Ayrıca kadın sağlığı, evde bakım, hıfzısıhha laboratuarı, hal otomasyon projesi, EYS emlak yönetim sistemi, sosyal yardım portalı gibi bazı özel hizmetlere yönelik olarak da yazılımlar kullanılmaktadır. Büyükşehir Belediyesi’nde kullanılmakta olan bilgisayarlarda genel olarak Windows işletim sistemlerinden yararlanılmaktadır. Ayrıca, bazı birimlerde Database Server amaçlı olarak Linux ve Unix işletim sistemi ile Oracle uygulama sunucusu da kullanılmaktadır. Kurum bünyesinde kullanılmakta olan e-posta, proxy ve internet servis sunucuları ile kurumun kullanıcı makinelerinin ve sunucularının dizin hizmeti (Directory Service) de Windows tabanlıdır.
Ayrıca Java teknolojisi ile yazılan bir mobil harita yazılımı olan Mobil Uygulama İstanBUL ile tüm İstanbul’da adres ve önemli nokta aramasının yapılabildiği, kişisel ve toplu ulaşım araçlarını kullanarak “nasıl giderim” hizmetinin verildiği bir platformdur. En yakın eczane, polis, otopark, sosyal tesis vb. arama yapılabilmekte olup bilinen navigasyon yazılımlarının temelini oluşturmaktadır.
Bireylere yönelik tüm belediye uygulamalarına erişmek amacıyla İBB Mobil (m-Belediye) uygulamaya geçirilmiş, bir yıldır kullanılmakta olup sistem GPRS ile iletişim kurmaktadır. Online haber, otobüs tarifesi, ihale ilanları vb. hizmetler verilmektedir[34].
3.2.2.1. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Web Sitesi
| Belediye ile ilgili faaliyet ve etkinliklerin, vatandaşlara yönelik enformasyon ve halkla ilişkiler çalışmalarının yer aldığı bu bölümün ana başlık ve alt başlıkları şunlardır : 1. BAŞKAN 1.1. Özgeçmiş 1.2. Başkanın Günlüğünden 1.3. Başkan Hattı (e-mail) 2. İBB YÖNETİMİ 2.1. Organizasyon Yapısı 2.2. Belediye Meclisi 2.3. Meclis Komisyonları 2.4. Genel Müdürlükler 2.5. Şirketler 3. BÜTÇE 3.1. İBB Bütçe Verileri 3.2. Krediler 4. YATIRIMLAR 4.1. Yatırım Programları 4.2. Projelerde Son Durum 4.3. Ulaşım Yatırımları 4.4. Altyapı Yatırımları 4.5. Su ve Atıksu Yatırımları 4.6. Doğalgaz 4.7. Çevre ve rekreasyon Yatırımları 4.8. Tarihi Eserler 5. KENT PLANLAMASI – İMAR 5.1. Nazım Plan ve İstanbul 5.2. Yeni İskan Alanları 5.3. Deprem Dosyası 6. SOSYAL HİZMETLER 6.1. Sağlık Hizmetleri 6.2. İtfaiye Hizmetleri 6.3. Eğitim Hizmetleri 6.4. Spor Hizmetleri 7. KÜLTÜR HİZMETLERİ 7.1. Kültürel Hizmetler 7.2. Kültür Yayınları 7.3. Kültür Etkinlikleri 8. GÜNCEL 8.1. Başkanın Programı 8.2. Belediye Gündemi 8.3. Meclis Gündemi 8.4. Kültür Takvimi (CRR, Şehir Tiyatroları vb.) | 9. İHALE VE DUYURULAR 9.1. İhale İlanları 9.2. İhale Erteleme Duyuruları 10. BASIN VE HALKLA İLİŞKİLER 10.1. İBB Basın Bültenleri 10.2. Bağlı Kuruluşların Basın Bültenleri 11. İBB HİZMET HATTI 11.1. İBB Hizmetleri ve Tanıtımı 11.2. İBB Telefon Rehberi 11.3. Beyaz Masa 11.4. Tüketici Hattı 11.5. Zabıta 12. FAALİYET RAPORLARI VE SUNULAR 12.1. İBB Faaliyet Raporları (Yıllara Göre) 12.2. İBB Sunuları 12.3. Diğer Dönemsel Raporlar (Bağlı Kuruluşlar) 12.4. İlçe ve Belde Belediyeleri Bilgileri 13. MEVZUAT 13.1. Belediye Mevzuatı 13.2. İBB yönetmelik ve Tarifeler 13.3. Diğer Mevzuat 14. BELEDİYE BİLGİ BANKASI 14.1. Belediye Tarihçesi 14.2. Belediye Binaları 14.3. Eski Belediye Başkanları 14.4. Verilerle Belediye (Dünden Bugüne Seçilmiş Veriler) 15. SİTE PLANI VE ARAMA 15.1. Genel Site Planı 15.2. Kavram Araması (Sitede Genel Arama-Index Server) |
Kaynak: www.ibb.gov.tr
3.2.2.2. İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi(İSKİ)
Vatandaşlar kurumun internet sitesinden;
· e-Tahsilat ile su borçlarını ödeyebilmekte,
· e-İtiraz ile hatalı olduğunu düşündükleri faturalara itiraz edilebilmekte,
· e-Çözüm üzerinden internet kanalıyla yaptıkları her türlü başvuru,şikayet ve önerilere 48 saat içinde cevap almakta,
· e-Bilgi ile bütün borç ve son dönem fatura bilgilerine ulaşabilmekte,
· e-Fatura Hesapla ile tahmini faturalarını hesaplayabilmekte,
· e-Mukavele ile mukavele işlemlerini yürütebilmekte,
· e-Arıza ile arızaları bildirebilmekte,
· e-Kaçak Su ile kaçak su kullananları ihbar edebilmekte,
· e-Adres ile de ilçe, mahalle, sokak kodunu seçerek tüm adres bilgilerini sorgulayabilmektedirler.
· e-Fatura ile isteyen vatandaşlara su faturaları e-mail yoluyla gönderilmektedir.
· Ayrıca İSKİ bünyesinde hayata geçirilen, İstanbul’un içmesuyu, atıksu, yağmur suyu altyapı ve üstyapı tesislerinin konumlarının sorgulanabildiği, network analizleri ve modelleme çalışmalarının yapılabildiği İSKABİS Projesi, Amerika Birleşik Devletleri’nde Baltimor ilinde düzenlenen “Bentley Uluslar arası Projeler Ödülleri” kapsamında, 150 proje arasından, “Coğrafi Bilgi Sistemleri – e-Devlet” kategorisinde birinci olmuştur[35].
3.2.2.3 İstanbul Gaz Dağıtım Sanayi ve Ticaret A.Ş. (İGDAŞ)
Kuruluşun internet sitesinde çevrimiçi tahsilat sistemi vasıtasıyla aboneler faturalarını İnternet üzerinden ödeyebilmekte, faturamatik sistemiyle fatura gelmeden harcanan gaz miktarı girilerek borç tahmini yapılabilmekte, fatura sorgulama ile sitedeki forma tesisat ve daire numaraları girilerek fatura bilgilerine ulaşılabilmekte ve son bir yıla ait gaz tüketim grafiği incelenebilmekte, e-fatura ile site üzerinden abone olarak fatura bilgilerine e-mail yoluyla ulaşım sağlanabilmektedir.
3.3.2.4. İstanbul Deniz Otobüsleri(İDO)
İstanbul Deniz Otobüslerinin internet ortamına taşıdığı e-hizmet fonksiyonlarıyla kurumsal tanıtım yanı sıra sefer ve ücret tarifelerine erişilebilmekte, çevrimiçi rezervasyon yapılabilmekte ve bilet satın alınabilmektedir. Bilet ve rezervasyon işlemlerini yapabilmek için şifre alınması gerekmektedir. Ana sayfa eşliğinde açılan duyuru sayfasında iptal edilen ya da yeni sunulan ek seferlerin bilgisiyle, uygulamaya konulan yeniliklerin bilgisi verilmektedir.
3.2.2.5. İstanbul Elektrik Tramvay ve Tünel İşletmeleri Genel Müdürlüğü(İETT)
İETT’nin geliştirdiği ve internet ortamında taşınan Yolcu Bilgilendirme ve Ulaşım Yönetim Sistemi (Yol-Bil)sayesinde yolcular kullanacakları otobüs hattının bilgilerini anında edinebilecekler ve otobüsün durağa varış zamanını çevrimiçi olarak öğrenebileceklerdir. Duraklara yerleştirilecek olan elektronik göstergelerden otobüslerin durağa varış bilgileri durakta bekleyenlere aktarılabilecektir, aynı bilgiler otobüslerin içine yerleştirilecek olan elektronik göstergelerden de takip edilecektir. İETT’nin sitesine taşınan bu bilgiler ayrıca cep telefonlarından ve ev telefonlarından da kullanıcılara hizmet sunacaktır. Projede yer alan uydu tabanlı araç izleme özelliği sayesinde kent içi trafikte bulunan bütün otobüslerin konumları gerçek zamanlı olarak izlenebilecektir. Bu proje sayesinde sefer zayi minimuma indirilirken acil durumlara ve arızalanan araçlara anında müdahale edilecektir. Bu projeyle işletme verimliliğini kontrol altına alabilecek sayısal veriler çok kısa zamanda elde edilirken İstanbul’daki ulaşım sistemlerinin entegrasyonunda gerçekçi planlamalar yapılabilecektir.
Kuruluşun e-Ulaşım projelerinden Trafik Görüntüleme Sistemiyle trafik görüntülerinin yanı sıra bir noktadan başka noktaya ne kadar sürede varılabileceği gibi bilgilerin de yolculara iletilebilmesi amaçlanmaktadır. Belediye ayrıca İstanbul’un trafik yoğunluğunun cep telefonlarında, internette ve televizyonlarda renklerle gösterileceği etkileşimli bir trafik haritasının çalışmalarını da yürütmektedir.
Diğer taraftan İstanbul Büyükşehir Belediyesi Ulaşım Kontrol Merkezi’ne aktarılan canlı trafik görüntülerinin internet üzerinden canlı olarak yayınlanması sayesinde sürücüler gidecekleri güzergâh hakkında görüntülü bilgiye sahip olabilmektedirler. Aynı görüntüler cep telefonları ile de izlene bilmekte, buda trafikteki sürücülere zaman kazandırmaktadır[36].
4.SONUÇ
5.KAYNAKÇA
[1] Mete, Yıldız, (2007) “Uluslararası Kuruluşların Türkiye’nin E-Devlet Siyasalarına Etkisi,” Amme İdaresi Dergisi, 40 (2), 51.
[2] Türksel Kaya Bensghir ve Ferda Topcan (2010), E-İmza, TODAİE Yayını, Ankara,2010, s.1.
[4] Özlem Dağ M-Devlet Uygularında Cep Telefonu Tekno.ve m-pazarlama, 1.Ulusal Mobil Devlet Konferansı 2009
[5] Nedim Sezer; “ Türkiye de M-Devlet Uygulamaları Bugünü ve Yarını,1.Ulusal Mobil Devlet Konferansı 2009
[6] Türksel Kaya Bensghir ve Ferda Topcan (2010), E-İmza, TODAİE Yayını, Ankara, 2010, s.105.
35, sayı: 2, Haziran 2002, s. 77
Başkent Klişe Matbaacılık Reprodüksiyon, Ankara 2003, s. 107- 111
[9] UÇKAN, Özgür (2003), E-Demokrasi ve Türkiye, Kamu Yönetiminin Yeniden Yapılanması İçin Strateji ve Politikalar-I, Literatür Yayıncılık, İstanbul s.26
[10] Uçkan, a.g.e., s.33
[11] Uçkan, a.g.e., s.38
[12] Uçkan, a.g.e., s.41
[13]http://www.bilgitoplumu.gov.tr/Portal.aspx?value=UE9SVEFMSUQ9MSZQQUdFSUQ9MTM5JlBBR0VWRVJTSU9OPS0xJk1PREU9UFVCTElTSEVEX1ZFUlNJT04= (erişim 14-11-2011)
[15]http://www.bilgitoplumu.gov.tr/Portal.aspx?value=UE9SVEFMSUQ9MSZQQUdFSUQ9MTUwJlBBR0VWRVJTSU9OPS0xJk1PREU9UFVCTElTSEVEX1ZFUlNJT04=( erişim 17/11-/2011)
[16]http://www.bilgitoplumu.gov.tr/Portal.aspx?value=UE9SVEFMSUQ9MSZQQUdFSUQ9MTUwJlBBR0VWRVJTSU9OPS0xJk1PREU9UFVCTElTSEVEX1ZFUlNJT04 (erişim 11/11/2011)
[18] www..bilgitoplumu.gov.tr/Portal.aspx?value )(erişim 18/11/2011)
[19] DEMİREL,Demokaan , e-Devlet ve dünya örnekleri,Sayıştay Dergisi sayı 61.
[20] UÇKAN, Özgür (2003), E-Demokrasi ve Türkiye, Kamu Yönetiminin Yeniden Yapılanması İçin Strateji ve Politikalar-I, Literatür Yayıncılık, İstanbul
[21] KIRÇOVA, İbrahim (2003), E-devlet uygulamaları ve Ekonomiye Etkileri, İTO Yayınları, İstanbul
[22] UCKAN a.g.e 76s.
[23] Demirel Demokaan a.g.e 21s.
[24] Demirel Demokaan a.g.e 22s.
[25] Demirel Demokaan a.g.e 22s
[26] Demirel Demokaan a.g.e 26s.
[28] KARBUZ, Halil, “Yerel Yönetimler ve Bilgi Teknolojileri”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2003, 13s.
[29] CANDEMİR, Aykan, KAZANÇOĞLU, İpek Savaşçı, “ E-Belediye Çerçevesinde Ege Bölgesi Kıyı Belediyelerinin Web Sitelerininin İçerik Analizi Yöntemiyle Değerlendirilmesi”, Uluslararası 7. Bilgi, Ekonomi Ve Yönetim Kongresi Bildiriler Kitabı, İstanbul, 2009.199s.
[30] ÇETİN, Sefa, Yerel Yönetimlerde Stratejik Yönetim, Celal Bayar Üniversitesi Mahalli İdareler Araştırma ve Uygulama Merkezi, Manisa, http://www.sefacetin.com/SC2d.pdf, (Erişim 20/11/2011)
[33] İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı (İBB), İstanbul Büyükşehir Belediyesi 2009 Yılı Faliyet Raporu, İBB Basın Yayın Müdürlüğü, İstanbul, 2009
[35] AKAY, Aslı, Yerel Yönetimlerde Coğrafi Bilgi Sistemleri Türkiye Uygulamaları, Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü, Ankara, 2007,104s.
[36] Devlet Planlama Teşkilatı a.g.e s102.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder