TÜRKİYE VE ORTA DOĞU AMME İDARESİ ENSTİTÜSÜ
YÜKSEK LİSANS PROGRAMI
“MOTİVASYONA ETKİ EDEN FAKTÖRLER:
ANKARA ÇEVİK KUVVET ÖRNEĞİ”
ADLI YÜKSEK LİSANS TEZİNİN İNCELENMESİ
ARAŞTIRMA YÖNTEM VE TEKNİKLERİ DERSİ ÖDEVİ
Hazırlayan
Fatih ŞİMŞEK
Ödev Danışmanı
Doç.Dr. Tefik ERDEM
Ankara
Ekim 2011
TEZİN BİÇİMSEL İNCELENMESİ
Tezin/Araştırmanın Başlığı
Motivasyona Etki Eden faktörler: Ankara Çevik Kuvvet Örneği
Tezi Hazırlayan
Eyüp KIRCI
Tezin Yayınlandığı Üniversite, Enstitü, Anabilim Dalı, Bilim Dalı
Gazi Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü
Kamu Yönetimi Anabilim Dalı
Yönetim Bilimleri Dalı
Tez Danışmanı
Doç. Dr. Şenol DURGUN
Tezin Yayınlanma Yeri ve Tarihi
Ankara- 2010
Tez Düzeyi
Yüksek Lisans Tezi
TEZİN BÖLÜMLERİ
ÖNSÖZ
İÇİNDEKİLER
KISALTMALAR
TABLOLAR
ŞEKİLLER
GİRİŞ
Bu çalışmanın konusu, motivasyon kavramı ve motivasyon teorileri ile motivasyon araçları ışığında Türk Polis Teşkilatı’nın toplumsal olayların yönetiminde uzmanlaşmış Çevik Kuvvet birimlerinde çalışan polis memurlarının motivasyonlarına etki eden faktörlerin incelenmesi oluşturmaktadır.
Çalışmanın amacı, motivasyon, yönetim teorileri ve motivasyon ilişkisi, çalışanların/işgörenlerin motivasyonlarına etki eden faktörler ve motivasyon araçlarını kavramsal olarak inceleyerek Polis Yönetimi bağlamında, Polis Çevik Kuvvet birimlerinde çalışan polis memurlarını motive eden faktörleri alan araştırması ile ortaya koymaktır. Alan araştırması sonrasında elde edilen sonuçlar ile Türk Polis Teşkilatı Çevik Kuvvet birimlerinde çalışan polis memurlarının profili ve polis memurlarının motivasyonlarına etki eden faktörler tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmanın polis bilimlerine katkı sağlayacağı değerlendirilmektedir.
Çalışmada yöntem olarak literatür taraması/doküman analizi ve anket tekniklerinden yararlanılmıştır. Çalışmanın kavramsal çerçevesinin oluşturulmasında yerli ve yabancı bilim adamlarının eserlerinden istifade edilmiş ve tümevarımcı bir yaklaşımla, ortaya konulan kavramsal çerçeve uygulamadaki durumu betimleyen anket çalışması ile tamamlanmaya çalışılmıştır. Çalışma kapsamında uygulanması planlanan anket için doğrudan uygulama yapılamamış, konu ile ilgili olarak Eğitim Dairesi Başkanlığı aracılığı ile Emniyet Genel Müdürlüğü’nden resmi izin talebinde bulunulmuş ve Ankara Emniyet Müdürlüğü Çevik Kuvvet Şube Müdürlüğü’nde yapılması için resmi izin alınmıştır.
Çalışmanın planı kapsamında birinci bölümde; motivasyon kavramı, motivasyon süreci, motivasyon çeşitleri, motivasyonun amaçları, yöneticiler ile çalışanların motivasyon ile ilişkisi incelendikten sonra yönetim teorileri, izledikleri tarihsel yol içerisinde motivasyon kavramının yeri, motivasyon kavramına bakışları ile anlatılacaktır. Yönetim teorilerinin inceleneceği bu bölümde, Klasik, Neo-Klasik ve Modern yönetim teorileri incelenecektir.
İkinci bölümde; motivasyon kavramı hakkında ileri sürülmüş motivasyon teorileri ile motivasyon kavramları geniş bir şekilde incelenecektir. Motivasyon teorilerinden süreç ve kapsam teorileri olarak iki genel başlık altında incelenecektir. İhtiyaçlar piramidi, çift faktör, başarma ihtiyacı ve var olma-ilişki-geliştirme teorileri kapsam teorileri altında, beklenti, şartlanma, eşitlik ve amaç ve atıf teorileri ise süreç teorileri altında anlatılacaktır. Bu bölümün ikinci kısmında ise motivasyon araçları ekonomik, psiko-sosyal ve örgütsel ve yönetsel motivasyon araçları ve bu araçların çalışanların motivasyonları üzerinde yaptı etki olumlu ve olumsuz yönleriyle geniş bir şekilde incelenecektir.
Üçüncü bölümde; Tük Polis Teşkilatı açısından önemi her geçen gün artan toplumsal olayların sevk ve idaresinde görevli Çevik Kuvvette çalışan polis memurlarının motivasyon düzeyleri ve motivasyonlarına etki eden faktörlerin tespit edilmesi amacıyla 2008 yılında Ankara Çevik Kuvvet Şube Müdürlüğü’nde görevli “185” polis memuruna ekte sunulan anket uygulanmış, elde edilen sonuçlar incelenecek ve bulgular değerlendirmeye tabi tutulacaktır.
Sonuç bölümünde; çevik kuvvette çalışan polis memurlarının motivasyon düzeyi, motivasyonlarına etki eden faktörler ile motivasyon araçlarının çevik kuvvette çalışan polis memurlarının motivasyonlarına etkisi açıklanacak, araştırmanın yapıldığı kurum ve yöneticileri için çözüm için önerileri sırlanacaktır.
Dört sayfadan oluşan giriş bölümünde; çalışmanın konusu, amacı, kullanılan yöntem ve çalışma planı açıklanmış, sonuç bölümünün içeriğine kısaca değinilmiştir. BİRİNCİ BÖLÜM
Yönetim ve Motivasyon Kavramlarına Genel Yaklaşım
1.Motivasyon Kavramı
2.Yönetim Teorileri ve Motivasyon
Birinci bölümde; motivasyon kavramı ve yönetim teorileri üzerinde durulmuştur. Tezin bu bölümü 38 sayfadan oluşmuştur.
İKİNCİ BÖLÜM
Motivasyon Teorileri, Motivasyon Araçları ve Çevik Kuvvet
1.Motivasyon Teorileri
2.Motivasyon Araçları
3.Çevik Kuvvet
İkinci Bölümde; motivasyon teorileri ve araçları konusunda literatürden alıntılar yapılmıştır. Bölüm sonunda çevik kuvvet birimlerinin kuruluşunu, yapılanmasını, görev ve yetkilerini, çalışma şartlarını ilgili kanunlara atıfta bulunmak suretiyle anlatmıştır. Tezin bu bölümü 52 sayfadan oluşmuştur.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Çevik Kuvvette Gerevli Polis Memurlarının Motivasyonarına Etki Eden Faktörleri Belirlemeye Yönelik Bir Uygulama
1. Araştırmanın Amacı ve Önemi
2. Araştırmanın Hipotezleri
3. Araştırmanın Evreni
4. Araştırmanın Örneklemi
5. Araştırmanın Varsayımları
6. Veri Toplama Yöntemi
7.Bulgular ve Değerlendirme
Üçüncü bölümde; araştırmanın amacı, hipotezleri, evreni, örneklemi, varsayımları ve veri toplama yöntemi üzerinde durulmuştur. Tezin bu bölümü 36 sayfadan oluşmuştur.
Araştırmanın Amacı ve Önemi
Türkiye’de kamu yönetiminin genel olarak verimsiz, kalitesiz ve hantal işleşişe sahip olmasının birçok nedeni vardır. Bunlar içerisinde, kamu çalışanlarının motivasyonlarının düşük olması da yer almaktadır. Motivasyonu düşük olan kamu çalışanları, yaptıkları için veya verdikleri hizmetin gereklerini zamanında ve eksiksiz yerine getirememektedir. Bu durum kamu yönetimine verimsizlik ve kalitesizlik olarak yansımaktadır.
Çalışmanın konusu olması itibari ile Türkiye’de genel idare içerisinde merkez ve taşra teşkilatı yapılanmasına sahip bir kurum olan Türk Polis Teşkilatı, sunduğu “güvenlik hizmeti” ile genel asayişi sağlamaktadır. Güvenlik hizmeti, oldukça geniş bir çalışma alanına yayılmış ve uzmanlaşma gerektiren bir yapıya sahip olması nedeniyle Türk Polis Teşkilatı, Max Weber’in bürokrasi kuramına paralel olarak alt birimlere ayrılmak suretiyle uzmanlaşma yoluna giderek kendisine düşen görevi yerine getirmeye çalışmaktadır. Çalışmanın konusu olan “Çevik Kuvvet” birimi, toplumsal olayların sevk ve idaresinde, toplamsal grupların yönetilmesinde uzman polislerin oluşturduğu alt birimidir.
Toplumsal olaylar, polis teşkilatının uzun yıllardır devam ettirdiği kendini geliştirme ve standartlarının yükseltme arayışı içerisinde her zaman bir eleştiri kaynağı olmuş, sunduğu güvenlik hizmetinin veriminin ve kalitesinin sorgulanmasına neden olmuştur. Toplumsal olayların içerisinde birincil kolluk kuvveti olarak görev yapan polis çevik kuvvet birimi, içerisinde bulunduğu şartlar içerisinde değerlendirildiğinde kendisini oluşturan polislerin motivasyonlarının düşük olduğu değerlendirilmektedir. Bu çalışmanın amacı da polis çevik kuvvet biriminde çalışan polis memurlarını motive eden faktörleri ve polis memurlarının motivasyon durumlarını belirlemektir. Bu amaca ulaşabilmek için motivasyonu etkileyen faktörler; ekonomik faktörler, psiko-sosyal faktörler ve örgütsel-yönetsel faktörler olmak üzere üç grup altında incelenmiştir. Ayrıca çalışanların demografik özellikleri ile motive edici faktörler arasında anlamlı bir ilişki olup olmadığı araştırılmıştır.
Bu çalışma ile polisin toplumsal olaylarda birincil sorumlu ve görevli çevik kuvvette çalışan polis memurlarının motivasyon düzeylerinin tespit edilmesi ve motive eden faktörlerin belirlenmesi sağlanarak çevik kuvvette çalışan polislerin motivasyonlarının attırılması için yapılması gerekenler ve öneriler sıralanacaktır. Bu bağlamda; bu çalışma, ilk aşamada adı geçen birimde çalışan polis yöneticilerine personellerinin motivasyon profilini de sunacaktır.
Araştırmanın Hipotezleri
1. Türk Polis Teşkilatı’nın toplumsal olaylarda görevli uzmanlaşmış birimi olan çevik kuvvette çalışan polis memurlarının motivasyon düzeyleri düşüktür.
2. Yaş, Mesleki kıdem, medeni durum ve cinsiyet faktörleri açısından çevik kuvvette çalışan polis memurlarının motivasyon düzeyleri arasında anlamlı fark yoktur.
3. Çalışılan birime göre çevik kuvvette çalışan polis memurlarının motivasyonları arasında anlamlı farklılıklar bulunmaktadır. Çevik Kuvvet Özel Tim birimlerinde çalışan polis memurlarının motivasyon düzeyleri, çevik kuvvetteki diğer birimlerde çalışan polis memurlarının motivasyon düzeylerinden daha yüksektir.
Araştırmanın Evreni
Bu çalışma Ankara Emniyet Müdürlüğü’nde toplumsal olaylarda birincil görevli Çevik Kuvvet Şube Müdürlüğü altında görev yapmakta olan polis memurlarını kapsamaktadır. Bu kapsam içerisinde Ankara Çevik Kuvvet Şube Müdürlüklerinde aktif çalışan 1.550 polis memuru bulunmaktadır.
Araştırmanın Örneklemi
Çalışmanın evreninin oldukça büyük olması nedeniyle çalışmamızda bir örneklem grup oluşturulmuştur. Buna göre; Ankara Emniyet Müdürlüğü Çevik Kuvvet Şube Müdürlüğü’nde çalışan 200 polis memuruna motivasyon anketi uygulanmıştır.
Araştırmanın Varsayımları
Araştırmada 5’li Likert tipi ölçekler kullanılmıştır. 5’li Likert tipi ölçeklerde Kesinlikle Katılmıyorum (1,00-1,79), Katılmıyorum (1,80-2,59), Kararsızım (2,60-3,39), Katılıyorum (3,40-4,19) ve Kesinlikle Katılıyorum (4,20-5,00) değerleri arasında dağılım sergilemektedir. Her bir soruya katılımcıların verdiği cevapların genel ortalaması ile soru ile ölçülmeye çalışılan faktörün katılımcıların motivasyonlarına etkisi ölçülmeye çalışılmıştır. Motivasyon ölçeğinde yer alan sorulara verilen cevapların ortalama değeri (2,60–3,39) arasında olan sorulara ilişkin olarak katılımcıların belirgin bir görüş ortaya koyamadıkları söylenebilmesi ile birlikte araştırmada, çevik kuvvette görevli polis memurlarının motivasyon düzeylerinin belirlenmesine yönelik olarak ortalama değer olan (3,00) değerinin altındaki değerler, motivasyon düzeyi olarak düşük kabul edilmiştir.
Araştırmaya katılım sağlayan polis memurlarının kendilerine yöneltilen hüküm bildiren sorulara verdiği cevaplar ile soruda ölçülen motivasyon faktörün varlığının motivasyonlarına olumlu katkı sağladığı varsayılmaktadır.
Bununla birlikte, 15 numaralı soruda, çok fazla uygulama alanı olmamakla birlikte yasal sınırlar içerisinde kendileri ile ilgili kararlara katılmanın polis memurlarının motivasyonlarına olumlu katkı sağlayacağı; 19 numaralı soruda, emniyet teşkilatında çok fazla uygulama alanı olmamakla birlikte yasal sınırlar içerisinde yetki ve sorumluluk devrinin polis memurlarının motivasyonlarına olumlu katkı sağladığı varsayılmaktadır.
Veri Toplama Yöntemi
Bu çalışmada kullanılan veriler anket yöntemiyle toplanmıştır. Bunun için bir anket forma hazırlanmıştır. Anket formunun hazırlanması için ilk olarak, Ankara Çevik Kuvvet Şube Müdürlüğü’nde görevli polis memurları ile mülakat yapılmıştır. Mülakat için 2002 yılında yayımlanan fakat daha sonra toplatılan “Çevik Kuvvet Raporu”ndan yararlanılmıştır.
Anket formu iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde; katılımcılardan kişisel bilgileri istenmiş, ikici bölümde; katılımcıları motive eden faktörleri belirlemeye yönelik sorular yöneltilmiştir. Bu sorular Likert ölçeğine uygun olarak hazırlanmıştır. Soruların hazırlanmasında Ankara Çevik Kuvvet iube Müdürlüğü‟nde çalışan polis memurları ile yüz yüze görüşme, gözlem, literatür taraması ve pilot anket uygulamalarından yararlanılmıştır.
Bulgular ve Değerlendirme
Soru formlarından elde edilen veriler, bir sosyal bilimler istatistik programı olan SPSS (Statistical Programme for Social Science) ile bilgisayar ortamında analiz edilmiştir. Analiz sonucunda ortaya çıkan bulgulara göre soru formunun cronbach’s alpha katsayısı ile hesaplanan güvenilirlik oranı, yani sorular arasındaki tutarlılık
% 0.859 olarak bulunmuştur. Bu oran ile uygulanan anket çalışmasının oldukça güvenilir anket kategorisinde yer aldığı söylenebilir.
SONUÇ
Yönetim Bilimi alanında motivasyon üzerine yapılan araştırmalar, motivasyonun günümüz koşullarında gerek devlet gerekse özel sektör organizasyonlarının etkinlik ve verimlilikleri açısından oldukça önemli olduğunu ortaya koymaktadır.
Yeni kamu yönetimi yaklaşımı doğrultusunda kamu kurum ve kuruluşlarının etkin ve verimli hale kavuşturulabilmesi hedefinin sağlanabilmesi için kamu yöneticilerinin çalışanlarının motivasyonlarını üst düzeyde tutmaları, iyi bir motivasyon yönetimi sergilemeleri ile gerçekleşmesi mümkündür.
Genel olarak, motivasyonsuzluğun kamu çalışanlarının ortak problemi olduğu, işe ve işin gereklerine bağlılığını azalttığı ve böylece kamu hizmetlerinin etkin, verimli ve kaliteli bir biçimde vatandaşlara sunulmasına engel olduğu söylenebilir. Bununla birlikte yönetimi bilimi, kamu çalışanları için gerek yasal mevzuat gerekse imkanların kısıtlı olmasına rağmen kamu yöneticilerine çalışanlarını motive edebilmeleri için gerekli motivasyon araçları ve yönetim tarzlarını sunmaktadır.
Çalışanların yaptıkları işin yöneticiler başta olmak üzere başkaları tarafından takdir edilmesi, değer verilmesi ve birimlerinde cezalandırılma korkusu olmaksızın yapıcı eleştiriler yapabilmeleri, çalışanların motivasyonlarına olumlu yönde etki ettiği bilinmektedir. Araştırmaya katılan polis memurları açısından yapmakta oldukları işe amirleri tarafından değer verilmesi, takdir edilmesi ve yapıcı eleştiriler yapabilmelerine imkan sağlanması gibi motivasyon araçlarının kullanılmadığını görmekteyiz.
Genel olarak, çevik kuvvette çalışan polis amirlerinin, emri altındaki polis memurlarının motivasyonlarını üst düzeyde tutabilmeleri için gerekli motivasyon yönetimi uygulamalarını pratiğe dönüştüremedikleri; bu nedenle Herzberg’in çift faktör teorisine göre çevik kuvvet birimlerinde çalışan polis memurlarının motivasyonlarının yüksek tutulması için gerekli motive edici faktörlerin bulunmadığı söylenebilir.
ÖNERİLER
Yönetim işinin sadece yüzde onunun yönetimin konusunu oluşturan iş ile ilgili teknik bilgilere dayanmakta, yüzde doksanının ise insan ilişkilerini konu alan ve insan davranışlarının nedenlerini araştıran davranış bilimlerinin konusunu ilgilendirmektedir. Bu nedenle başta Çevik Kuvvet birimlerinde çalışan polis memurları olmak üzere polis amirlerinin, emri altında çalışan polis memurlarının motivasyonlarını yüksek tutabilmeleri için davranış bilimleri ve motivasyon uygulamalarına yönelik hizmet içi eğitim programlarının hazırlanması,
Sonuçsal şartlandırma Teorisi bağlamında, polis memurlarının motivasyonlarının arttırılması ve istenilen örgütsel davranışların gösterilmesi için maddi ödüllerin çeşitlendirilmesi ve erişilebilir hale getirilmesi ile birlikte manevi ödüllerin de oluşturulması, herkesin bahse konu ödüllerden adil ve yerinde faydalanmalarına özen gösterilmesi, polis memurlarının istenilen düzeyde performans sergilemeleri için gerekli motivasyon yönetimi uygulamalarının gerçekleştirilmesi,
Motivasyon konusunda çalışanların özellikle örgütsel-yönetsel faktörler açısından polis memurlarının fiziksel şartlar ve çalışma şartlarında iyileştirmeye gidilmesi, benzer fiziksel ve çalışma şartları altında yer alan polis amir ve memurlarının motive edilebilmeleri için özlük hakları konusunda düzenlemeler yapılması,
Araştırmaya katılan polis memurları ile usulüne uygun olarak yapılan görüşmelerde Türk Polis Teşkilatı’nın en önde gelen mesleki sorunlarının başında çalışma saatlerinin uzunluğu ve çalışma sürelerinin fazla olması dile getirilmiştir. Bunun başlıca sebebi, fazla çalışma süresi ile fazla çalışma tazminatının polis teşkilatına özgü bir sistemle belirlenmesidir. Buna göre; diğer devlet memurları gibi her yıl Bakanlar Kurulu tarafından belirlenen birim miktar üzerinden çalışma sonrasında fazla mesai ödenmesi yerine polislerin fazla çalışma ücretlerini her yıl İçişleri Bakanlığı tarafından belirlenen miktarda peşinen ödenmektedir. Polis Teşkilatı’nda çalışılan birimlerin taşıdığı hayati risk, görevin zorluğu gibi küçük ölçekte düzenlemelerin yapılmasına rağmen oldukça geniş alanda ve türde hizmet veren polis teşkilatı genelinde farklı birimler arasındaki çalışma Şartları ve çalışma koşulları çok fazla farklılıklar göstermektedir. Yukarıdaki bilgiler doğrultusunda Türk Polis Teşkilatı’nda adil bir ücret sistemi ile uluslar arası çalışma sürelerinin olmadığı görülmektedir. Buna göre; polis teşkilatında görevli polis memurlarının fazla çalışma sürelerinin uluslar arası standartlara göre yeniden düzenlenmesi ve fazla çalışma ücretlerinin peşinen ve öncesinde İçişleri Bakanlığı tarafından belirlenen birim miktar üzerinden ödenmesinin yerine diğer devlet memurları gibi çalışma sonrasında fazla mesai üzerinden ödenmesi sistemine geçilmesi, böylelikle eşit işe eşit ücret ilkesinin hayata geçirilmesi,
Türk Polis Teşkilatı’nda yetki ve sorumluluk genel olarak rütbeli personelin istihdamı esasına dayanmaktadır. Meslek yaşamına memur olarak başlayan polislerin mesleki yükselme imkanları sınırlıdır ve meslek hayatlarının tamamını kapsayan bir terfi sistemi de bulunmamaktadır. Polis memurlarının daha iyi performans sergilemeleri amacıyla gerekli motivasyonun sağlanabilmesi için yetki ve sorumluluk devri yapılması,
Meslek yaşamına yeni başlayan bir polis memuru ile meslek yaşamının sonuna gelmiş polis memurunun mesleki bilgi ve tecrübe açısından aynı donanımda olmadığı bir gerçektir. Mesleki kariyer planlaması açısından Türk Polis Teşkilatı’nda polis memurlarının terfi konusunda ilişkin polis amir ve memurları ile usulüne uygun olarak yapılan görüşmeler sonucunda esas ve usulü başlı başına bir çalışmanın konusu olmakla birlikte polis memurlarının meslek yaşamlarının tamamını kapsayan bir terfi sisteminin oluşturulması, bunun için başarma İhtiyacı ve V-I-G Teorileri de göz önünde bulundurulduğunda. Polis memurları arasında özlük hakları arasında yapısal farklılıklar bulunan ve uygulanabilir bir hiyerarşinin oluşturularak alt kademe amir sınıfının tesis edilmesi,
Türk Polis Teşkilatı tarafından sunulan güvenlik hizmetinin hassasiyeti göz önünde bulundurulduğunda başta kendilerine verilen görevi ifa eden polis memurları olmak üzere alt ve orta kademe polis amirlerinin üzerinde durduğu önemli konuları ile motivasyon düzeylerinin ve motive edici faktörlerin belirlenmesine yönelik anket uygulamalarının yaptırılması, anket sonuçlarına göre bilimsel politikaların belirlenerek hayata geçirilmesinde fayda görülmektedir.
× Öneriler bölümünde; davranış bilimleri ve motivasyona yönelik hizmetiçi eğitim programlarının hazırlanması,
× Ödüllendirme ve ücretlendirmede iyileştirmelerin yapılması,
× Fiziki koşulların ve çalışma şartlarının iyileştirilmesi,
× Mesleki yükselme imkanları konusunun yeniden ele alımasının gerekliliğine değinilmiştir.
KAYNAKÇA
ÖZET
EKLER
ABSTRACT
Bölümleriyle tez sonlandırılmıştır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder